YAPI İŞLERİNDE İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ TÜZÜĞÜ
Bakanlar Kurulu Kararının Tarihi : 2.7.1974, No : 7/8602
Dayandığı Kanunun Tarihi : 25.8.1971, No : 1475
Yayımlandığı R. Gazetenin Tarihi : 12.9.1974, No : 15004
Yayımlandığı Düsturun Tertibi : 5, Cildi: 13, S. 2614
BİRİNCİ KISIM
Genel Hükümler
Madde 1 – İş Kanunu kapsamına giren yapı işlerinde, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğünde öngörülenlerden başka
alınacak sağlık ve güvenlik tedbirleri bu Tüzükte belirtilmiştir.
Madde 2 – Bu Tüzükte geçen "yapı işleri" deyimi, maden ocakları hariç olmaküzere, yerüstü veya yeraltında, su üstü
veya su altında yapılan bina, set, baraj, yol, demiryolu, havai hat, tünel, metro, köprü, çelik yapı ve montajı, iskele, liman,
gemi inşaatı, dalgakıran, kanalizasyon, lağım, kuyu, kanal, duvar ve benzeri inşaat, tamirat, tadilat ve yıkım işlerini; toprak
kazı, yarma ve doldurma işlerini; elektrik, sıhhi tesisat ve kalorifer tesisatı işlerini; dülgerlik, marangozluk, sıva, badana ve
boya işlerini; bu işlerde kullanılan sabitve haraketli makina ve tesislerin kullanılmasını kapsar.
Madde 3 – Her işveren, yapı işyerlerinde işçilerin sağlığını ve iş güvenliğini sağlamak için, bu Tüzükte belirtilen
koşulları yerine getirmekle ve gerekli araç ve gereçleri eksiksiz bulundurmakla yükümlüdür.
İşçiler de, bu yoldaki usul ve koşullara uymak zorundadırlar.
Madde 4 – Her işveren, yapı işlerini, fenni yeterliği bulunan kişilerin, teknik gözetimi ve sorumluluğu altında
yürütecektir.
Madde 5 – İşveren, birinci sayfası Çalışma Bakanlığınca saptanacak örneğeuygun ve diğer sayfaları bir asıl ve bir
suret olacak şekilde bir yapı iş defterini, işyerinde bulundurmakla yükümlüdür.
Bu defter işveren tarafından işyerinin bağlı bulunduğu bölge çalışma mü- dürlüğüne her sayfası mühürletilmek
suretiyle onaylattırılır.
Yapı iş defteri 4 üncü maddede belirtilen sorumlu kişi tarafından tutulur.
Yapı iş defterine bu Tüzüğün ilgili maddelerinde belirtilen hususlar vegerekli diğer bilgiler işlenir.2528
Yapı iş defterinin, istenmesi halinde, işyerini teftiş ve kontrola yetkili memurlara gösterilmesi zorunludur.
Yetkililer gerekli gördükleri tavsiyeleri bu defterlere yazabilirler.
İKİNCİ KISIM
Yapı İşlerinde Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 6 – Yapı işlerinin gündüz yapılması esastır. Karanlıkta veya gece çalışılmasının gerekli veya zorunlu
bulunduğu hallerde, çalışma yerinin ve geçitlerin yeterince ve uygun şekilde aydınlatılması ve iş güvenliğinin sağlanması
gereklidir.
Madde 7 – Yapı işlerinde kullanılan iskeleler, platformlar, geçitler, korkuluklar, merdiven parmaklıkları, güvenlik
halatları ve güvenlik fileleri, zincirler, kablolar ve diğer koruma tedbirlerine ait araç ve gereçler ve işçilere verilen güvenlik
kemerleri ile diğer malzeme ve araçlar; yapılan işe uygun veişçileri her çeşit tehlikeden korumaya yeterli olacak ve kullanılan
tesisat, tertibat, malzeme veya araçlar, kaldırabilecekleri yüke dayanacak nitelik ve sağlamlıkta bulunacak; alet, parça,
malzeme gibi cisimlerin düşmesi muhtemel yerlerde çalışacak işçilere koruma başlığı (baret) verilecektir.
Madde 8 – Yapı alanı içindeki tehlikeli kısımlar, açıkca sınırlandırılacak ve buralara görünür şekilde yazılmış
uyarma levhaları konulacak ve geceleri kırmızı ışıklarla aydınlatılacaktır.
Madde 9 – Yapının devamı süresince sivri uçları veya keskin kenarları bulunan malzeme ve artıklar, gelişi güzel
atılmayacak ve ortaklıkta bulundurulmayacaktır.
Madde 10 – Yapı işyerinde kazaya sebep olacak veya çalışanları tehlikeli durumlara düşürecek şekilde malzeme istif
edilmeyecek ve araçlar gelişi güzelyerlere bırakılmayacaktır.
Madde 11 – Tavan veya döşemelerdeki boşluk ve deliklere korkuluk yapılacak veya bu deliklerin üstleri geçici bir
süre için uygun şekilde kapatılacaktır.
Madde 12 – Yapı işyerinde çalışanların birlikte korunmaları sağlanamadığı hallerde, yapılan işlerin özelliği itibarile
gerekli kişisel korunma araçları verilecektir. Bu araçlar işçilerin fizik yapılarına uygun olacaktır. Bir işçinin kullandığı
koruyucu araçlar başka işçilere verilmeden önce uygun şekilde temizlenecektir.
Madde 13 – Yüksekliği tabandan itibaren 3 metreden daha fazla olan ve düş- me veya kayma tehlikesi
bulunan yerlerde çalışanlarla, kiremit döşeyicilerine, oluk ve her türlü dış boya işleri yapanlara, gırgır vinçlerini
çalıştıranlara ve kuyu, lağım, galeri ve benzeri derin-2529
liklerde çalışanlara güvenlik kemerleri verilecek ve işçiler de verilen bu kemerleri kullanacaklardır.
Madde 14 – Çatılarda veya eğik yüzeylerde yapılan işlerde kullanılan yapıiskeleleri uygun korkuluklarla
donatılacaktır. Bu korkuluklar aynı zamanda dengesini kaybetmiş bir işçinin düşmesine engelolabilecek sağlamlıkta
yapılacaktır.
Madde 15 – Cam, saç ve çimento harçlı levhalardan yapılmış veya eskimiş, yıpranmış ve dayanıklılığı azalmış
çatılarda, çatı merdiveni kullanılacak ve buralarda tam güvenlik sağlanmadıkça çalışılmayacaktır.
Madde 16 – Kuvvetli rüzgar alan iş yerlerinde gerekli güvenlik tedbirlerialınmadan işçiler çalıştırılmayacaktır.
Madde 17 – Yapı alanında kamyon ve benzeri taşıt ve araçlar kullanıldığında bunların giriş ve çıkışları için uygun bir
şekilde işaretlenmiş yerler ayrılacak ve bu taşıtların bütün manevraları bir gözetici tarafından yönetilecektir.
Ayrıca bu araçların manevra ve park yerleri belirtilmiş olacak, kısa bir süre için de olsa araçlar, gerekli güvenlik
tedbirleri sağlanmadıkça sürücüsüz bırakılmayacaktır.
ÜÇÜNCÜ KISIM
Kazı İşlerinde Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 18 – Belediye sınırları içinde meskün bölgelerde, yapı kazılarınabaşlamadan önce yapı alanının çevresi
ortalama 2 metre yükseklikte tahta perde ile çevrilecek, payandaları içten vurulacak ve bunlar yapının bitimine kadar bu
şekilde korunacaktır.
Yapının oturacağı alanın çevresinin açık ve geniş olması halinde tahta perde yerine kazı sınırı gerisinden başlamak
üzere 90 - 100 santimetre yükseklikte bir korkuluk yapılacaktır.
Madde 19 – İşyerlerindeki trafiğe açık yolların kesiştikleri yerler uygun şekilde kırmızı renkte ışıklandırılacaktır.
Madde 20 – Kazı işlerinin yapılacağı yerlerde; elektrik kabloları, gaz boruları, su yolları, kanalizasyon ve benzeri
tesisatın bulunup bulunmadığı önceden araştırılacak ve duruma göre gereken tedbirler alınacaktır.
Kazı sırasında, zehirli ve boğucu gaz bulunduğu anlaşıldığı hallerde, işçiler, derhal oradan uzaklaştırılacak; gaz çıkışı
önlenecek ve biriken gaz boşaltılmadıkça kazı işlerine başlanmayacaktır.
Madde 21 – Kazıların her bölümü 4 üncü maddede belirtilen sorumlularca her gün en az bir defa kontrol edilecek
ve çalışılmasında bir sakınca olmadığı sonucuna varılırsa işe devam
edilecek; çalışılma sında sakınca olduğu anlaşılırsa sakınca giderilenceye kadar iş durdurulacak-tır.2530
Her iki halde de, durum, yapı iş defterine yazılıp imza edilecektir.
Madde 22 – Genellikle kazı işleri, yukarıdan aşağıya doğru ve toprağın dayanıklılığı ile orantılı bir şev verilmek
suretiyle yapılacaktır.
Madde 23 – Sert kaya, sert şist, betonlaşmış çakıl, sert kalker, killi şistkaya, gre ve konglomera gibi kendini tutabilen
zeminlerde yetkililerin gerekli gördüğü hallerde ve şevsiz yapılmak zorunluluğu bulunan 150 santimetreden daha derin
kazılarda, yan yüzler uygun şekilde desteklenmek veya iksa edilmek suretiyle tahkim olunacak ve iksa için kullanılacak kalas
başları, kazı üst kenarından 20 santimetre yukarı çıkarılacaktır.
İksanın yeterliliği iş süresince kontrol edilerek sonuçlar yapı iş defterine kaydedilecektir.
Madde 24 – Açıkta yapılan kazı işlerinde, 150 santimetreden daha derin toprak yığınlarının ve her derinlikte yapılan
temel ve kanal kazılarında yan cıdarların altlarını şerit gibi kazarak yukarıdan çökertmek yasaktır.
Madde 25 – 150 santimetreden daha derin olan kazı işlerinde, işçilerin inip çıkmaları için yeteri kadar el
merdivenleri bulundurulacaktır. İksa tertibatını ve desteklerini, inip çıkma için kullanmak yasaktır.
Madde 26 – Kuyu ve lağım çukurları gibi derin yerlerde çalıştırılacak işçilere güvenlik kemeri ve sinyal ipleri gibi
uygun koruyucu araçlar verilecektir. Gerekli durumlarda, bu gibi çalışma yerlerine, temiz hava sağlanacaktır.
Madde 27 – Kazı işlerinde yağış sırasında işçi çalıştırılmaz.
Yağışın durmasından ve güvenlik tedbirlerinin alınmasından sonra işçi ça-lıştırılabilir.
Arazi durumuna göre, muhtemel su baskınlarına karşı gereken tedbirler alınacaktır.
Madde 28 – İşveren, yağışlı havalarda, işçilerin ıslanmalarını önlemek için, kendilerini koruyacak kapalı bir yer
sağlamakla yükümlüdür.
İşçiler ıslak elbise ile çalıştırılamaz.
Madde 29 – Su içinde çalışmayı gerektiren hallerde, işçilere, uygun lastik çizmeler verilecektir. Diz boyunu aşan
suların yenilmesi için ayrıca gerekli tedbirler alınacaktır.2531
Madde 30 – Ekskavatör, buldozer ve benzeri makinalarla yapılan kazılarda bu makinaların hareket alanı içinde işçi
çalıştırılmaz. Bu makinaların üzerinde ehliyetli oparatörden başka kimse bulundurulamaz.
Madde 31 – Kazılan toprağı dışarıya taşıyacak araçların kazı yerine kolaylıkla girip çıkmalarını sağlayacak rampa
eğimleri 35 dereceden fazla olamaz. Bunun sağlanamadığı hallerde yük asansörleri kullanılacaktır.
Rampalarda birden fazla araç bulundurulamaz.
Madde 32 – Kazıdan çıkan toprak,kaymasına engel olmak üzere,toprak cinsiningerektirdiği uzaklığa
atılacaktır.Bunun mümkün olmaması halinde kazıda gerekli iksa yapılacaktır.
Madde 33 – Kazının, komşu bir yapıyı devamlı veya geçici olarak tehlikeye soktuğu hallerde, yapı tekniğinin
gerektirdiği tedbirler alınacaktır.
Madde 34 – Maden ocakları hariç inşaat yapmak amacıyla açılan kuyu, tünelveya yeraltı galerilerinde yapılan
tahkimat her posta değişiminde kontrol edilecek ve sonuçlar günlük yapı iş defterine yazılarak imzalanacaktır.
Yeraltı işlerinde, çökme ve parça düşmeleriyle su baskınlarına karşı gereken tedbirler alınacaktır.
Madde 35 – Dinamit veya diğer patlayıcı maddelerin kullanıldığı hallerde100 metre uzaklıktaki çevrede kavlak
muayenesi yapılacaktır.
Bu maddelerin kullanılmasından sonra en az bir saat geçmeden ve yetkili eleman tarafından sakınca olmadığı
saptanmadan kuyu, tünel, galeri ve benzeri yerlere girilmesi yasaktır.
Bu hususlar yapı iş defterine yazılır.
Madde 36 – Yeraltı işlerinde, delme ve kazma sırasında işçilerin sağlığını koruyacak ve güvenliğini sağlayacak
yeterli ve uygun havalandırma tesisatı yapılacaktır.
Madde 37 – Çeşitli gazların hava ile patlayıcı bir karışım meydana getirebileceği yeraltı işlerinde, açık alevli lamba
veya cihazlar kullanılmayacaktır.
Madde 38 – Kuyu, tünel, galeri ve benzeri yerlerin örme duvar veya betonla takviyesinde gerekli tedbirler
alınacaktır.
Madde 39 – Kaya kazılmasını gerektiren yeraltı işlerinde, sulu delici maki-nalar kullanılacak veya tozların işçilerin
sağlığına zarar vermemesi için gerekli diğer tedbirler alınacaktır.
Madde 40 – Patlayıcı maddelerin kullanıldığı veya serbest silisin bulunduğu yerlerde, kazı toprağı ıslatılacaktır.2532
Madde 41 – Yeraltı çalışmalarında, bucurgat başında devamlı bir işçi bulundurulacaktır. Derinliğin 6 metreyi aştığı
hallerde, elle çalıştırılan bucurgat en az 2 işçi tarafından kullanılacaktır.
Madde 42 – Derinliği 25 metreyi aşan kuyularda, işçilerin kuyuya inip çıkmaları için kullanılan bucurgatlar veya
vinçler fren tertibatlı olacak ve motorla işletilecektir.
Madde 43 – Su baskını olasılığı bulunan arazide yapılan galeri çalışmalarında, işçilerin hızla boşaltılmasını
sağlıyacak çıkış yerleri bulundurulacakveya yeterli sayıda yükseltilmiş hücreler yapılması gibi uygun tedbirler alınacaktır.
Madde 44 – Galerilerin tabanlarında bulunan boşluklar, seviye farkları, daralan geçitler, alçak kemerler, araba veya
katarların yolları ve geçitleri gibi işçiler için bir tehlike veya sıkışıklık gösteren engeller, uygun ve yeterlibir şekilde
aydınlatılacaktır.
Madde 45 – Taşıt araçlarının kullanıldığı galerilerde yeterli bir aydınlatmanın yapılamaması halinde, çalışılan yerler
iyice gürülebilecek şekilde ışıklarla işaretlendirilecek ve taşıt katarlarının önünde beyaz, arkasında kırmızı ışıklar yakılacak
veya arkalarında aynı rengi aynı derecede yansıtacak kedigözü veya benzeri işaret bulundurulacaktır.
Madde 46 – Yeterli ve sabit bir aydınlatmanın sağlandığı galerilerin ağızlarında, taşıt veya katarın durma yolunu
uygun şekilde aydınlatmaya yeterlibir projektör bulundurulacaktır.
Madde 47 – Elektrikle aydınlatılmış yeraltı işyerlerinde, akımın kesilmesi halinde işçilerin boşaltılmalarını sağlamak
ve ancak bu sürede kullanılmak üzere madenci lambaları veya fenerleri yahut benzeri uygun aydınlatma araçları
bulundurulacaktır.
DÖRDÜNCÜ KISIM
Yapı İskelelerinde ve Merdivenlerinde Alınacak
Güvenlik Tedbirleri
BİRİNCİ BÖLÜM
İskelelerde Alınacak Genel Güvenlik Tedbirleri
Madde 48 – Yapı iskeleleri, ancak sorumlu ve yetkili teknik elemanın yönetimi altında, tecrübeli ustalara iskele
ölçüleri ve malzeme özellikleri gözönünde bulundurularak kurdurulacak veya söktürülecektir.
İskeleler, sık sık ve en az ayda bir kere muayene ve kontrol edilecek ve sonuçlar yapı iş defterine yazılacaktır.
İskeleler her fırtınadan sonra kontrol edilecektir.2533
Madde 49 – İskelelerin taşıyabilecekleri en çok ağırlık, levhalar üzerine yazılarak iskelenin uygun ve görülebilir
yerlerine asılacaktır.
Bu ağırlıklardan fazla bir yükün iskelelere yüklenmesi yasaktır.
Madde 50 – İskelelerin yağmur, kar, buz veya benzeri nedenlerle kayganlaşması halinde, kaymayı önleyecek
tedbirler alınacaktır.
Madde 51 – İskelelerde görülecek arızalar derhal onarılacak, zayıf kısımlar kuvvetlendirilecek veya yenileri ile
değiştirilecektir. İskeleler üzerine moloz ve artıklar ile geçişi engelleyecek malzeme bırakılmayacaktır.
Madde 52 – Vinç veya benzeri makinaların kullanılmasında, yüklenen malzemenin iskeleye takılarak iskelenin
yıkılmasını veya herhangi bir kaza veya zararı önleyecek gerekli tedbirler alınacaktır.
İKİNCİ BÖLÜM
Ahşap İskelelerde Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 53 – Ahşap iskelelerde kullanılacak kereste, düzgün, sıkı dokulu, çıralı ve sağlam olacak, üzerinde fazla
budak bulunmayacaktır.
Madde 54 – Iskarta,tamir edilmiş ve boyanmış kereste ve tahtalar iskeleyapımında kullanılmaz.
İskelelerde kullanılacak kerestelerin, cinslerine göre taşıyabilecekleri ençok yüke dayanabilecek standart kesitleri
hesap edilecek ve bu kesitlerden daha küçük kesitli kereste kullanılmayacaktır.
Madde 55 – İskelelerde gerekli dayanıklılığı sağlayacak çivi, buldoğ gibi bağlantı malzemesi kullanılacaktır.
Çiviler tam uzunluklarıyla ve sivri uçları arka taraftan çıkacak şekilde çakılacak bu uçlar uygun şekilde gömülecektir.
Yaralı ve paslı çiviler iskele işlerinde kullanılamaz.
Madde 56 – İskelelerin platform, geçit veya benzeri yerlerinde kullanılacak kalaslar, uzunluğu doğrultusunda eksiz,
yanyana ve aralıksız olarak konacaktır.
Kalas uçları iskele bitiminde kendi uzunluğunun 1/10 undan fazla çıktığı hallerde, o kısma geçmeyi önleyecek uygun
korkuluklar yapılacaktır.
Madde 57 – Sıva, badana ve tamirat gibi işler için yapılan ve yük taşımayaniskele genişlikleri 80 santimetreden dar
yapılmayacak, döşemelerinde en az iki adet 5x20 santimetre kesitten daha küçük kesitte kalas kullanılmayacak ve bu kalaslar
birbirlerine 60 santimetrede bir enine olmak üzere alttan 2,5x5 santimetrelik çıtalarla bağlanacaktır.
Madde 58 – Tuğla duvar, taş duvar ve kaplama gibi işler için yapılan veyük taşıyan iskelelerin genişlikleri, 120
santimetreden az ve bunların duvar yüzüne olan uzaklıkları ise, 10 santimetreden fazla olmayacak, döşemelerde hiç bir
şekilde boşluk ve aralık bırakılmayacaktır.2534
Madde 59 – İskelelerde yapılacak korkuluk ve ara korkuluk kereste kesitleri 5x10 santimetreden küçük olmayacak ve
ara korkuluklar döşeme tabanından itibaren 50 santimetre yükseklikte yapılacaktır. Ancak iki dikme arasında yatay
kuvvetlere karşı çaprazlar yapıldığında, ara korkuluklar konulmayabilir.
Madde 60 – Yük taşıyan iskelelerde alet ve malzemenin düşerek kazaya sebep olmasını önlemek için döşeme dış
kısmına 15 santimetre yüksekliğinde bir etek tahtası konacaktır. Bu etek tahtası ile döşeme arasında en çok bir santimetre
boşluk bırakılabilir.
Madde 61 – Yük taşıyanlar hariç olmak üzere, 8 metre yüksekliğe kadar olan iskele dikmeleri 8X8 santimetre, 8 - 24
metre yükseklik arasında bulunan iskele dikmeleri ise 10x10 santimetre kesitten daha küçük olmayacaktır.
Daha yüksek veya yük taşıyacak olan iskelelerin statik hesabı yapılarak ge-rekli kesitler saptanacaktır.
Madde 62 – İki dikme arası, yük taşıyan iskelelerde 240 santimetreden, yük taşımayan iskelelerde ise 3 metreden
daha fazla olmayacaktır.
Madde 63 – İskele dikmeleri, binadan ayrılmayacak ve yanlara doğru sallanmayacak veya bel vermeyecek şekilde
düz ve çapraz kuşaklarla takviye edilerek binaya bağlanacaktır.
Madde 64 – İskele esas veya tali dikmeleri, oturma veya kayma yapmayacak şekilde sağlam yer üzerine oturtulacak
ve dikme altları birbirlerine bağlanacaktır.
İskele yapılacak taban yumuşak veya zayıf ise, dikmeler yükü yaymak için yeterli kalınlıkta ve boyutta, ahşap veya
beton plaklar üzerine oturtulacaktır.
Madde 65 – Dikmeler yatay yüzey olarak eklenecek ve kesitleri birbirine eşit olacak, bunların dört yüzüne de aynı
genişlikte en az 70 santimetre uzunluğunda ve 2,5 santimetre kalınlığında sağlam keresteden hazırlanmış ek tahtalar uzun
çivilerle çakılacak veya büyük civata (bulon) kullanılmak suretiyle eklenecektir.
Madde 66 – Taşıyıcı, koruyucu veya takviye edici olarak yapılacak atkılar, kuşaklar, çaprazlar ve mesnetler,
dikmelerin iç kısmına uygun şekilde çivilenecek veya usulüne göre tespit edilecektir.
Madde 67 – Yan kiriş başları, taşıyıcı esas kirişlerden en az 15 santimetredaha taşkın bırakılacak ve esas kiriş üstüne
bindirmek suretiyle her iki taraftaki dikmelere çivi veya civatalarla bağlanacaktır.
Yük fazlalığından ötürü eklenecek ara atkı kirişleri, eşit aralıklarla esaskirişe çivilenmek suretiyle tespit edilecektir.2535
Madde 68 – Yan kiriş başlarının duvara gireceği kısımlar en az 10 santimetre olacaktır. Bunların başları hiçbir
şekilde çaptan küçültülemez veya tıraşlanamaz.
Pencere ve benzeri boşluklara gelen kısımlar ise mesnet ve çapraz yapılmak suretiyle tespit edilecektir.
Madde 69 – Betonarme karkas binalar için kurulacak iskele yan kiriş başlarının bir tarafı 5X10 santimetre kesitinde
ve 30 santimetre uzunluğunda tahtalar çivilenerek bina kolununun yüzlerine tespit edilecektir.
Madde 70 – Köşe dönen iskelelere, en az bir köşe kirişi eklenecek ve iskelenin bu kısımı en az diğer kısımlar kadar
dayanıklı olacaktır.
Madde 71 – Atkı kirişlerinde ek yapılamaz.
Madde 72 – Rampa ve geçitlerin iki tarafının korkuluklu olarak yapılması halinde, eğim en çok 25 derece olacak ve
üzerlerine 40 santimetrede bir, kendi genişlikleri kadar çıtalar çakılacaktır.
Rampa ve geçitler 80 santimetreden, üzerlerinden yük geçirilecek olanlar ise 125 santimetreden dar olmayacak ve
bunların geriye kaymaması için gereklitedbirler alınacaktır.
Madde 73 – İskelenin geçit ve rampa mesnet aralıkları, kalasların esnemesini, bel vermesini önleyecek ve üzerinde
yaylanmadan yürünebilmesini sağlayacak şekilde ayarlanacaktır.
Madde 74 – İskelelerde köprü görevi görecek geçitler, 60 santimetreden dar ve korkuluksuz yapılmayacaktır.
Madde 75 – İskele sökülmesi aşağıda belirtilen esaslara göre yapılacaktır:
1 - İskelelerin sökülmesine en üst kısımdan başlanacaktır.
2 - İskelelerin bina bağlantıları kalasların alınmasından sonra ve yukarıdan aşağıya sırayla sökülecektir.
3 - Sökülmüş olan malzeme hangi yükseklikten olursa olsun doğrudan doğruya yere atılmayacak, iki yerinden
bağlanarak dengeli şekilde indirilecek ve uygun bir yere istif edilecektir.
4 - Söküm başlamadan önce herhangi bir sebeple, iskelenin takviye veya çaprazlarından hiçbir eleman alınamaz.
Ancak söküme başlandıktan sonra iskele malzemesinin indirilmesi amacıyla iki dikme arası (aks) korkuluklarının
alınmasımümkündür.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Çelik Borulu İskelelerde Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 76 – Çelik borulu iskelerde kullanılacak bütün boru ve madeni kısımların dayanıklılığı ve diğer özellikleri
taşıyacakları yüke göre normlara uygun bulunacaktır.2536
Madde 77 – İskele yapımından gayrı işlerde kullanılmış bulunan boru ve diğer malzeme, iskele yapımı işlerinde
kullanılmayacaktır.
Madde 78 – Çelik borulu iskeleler, sağa ve sola sallanmayacak şekilde yeteri kadar çapraz borularla takviye edilecek
ve binadan ayrılmayacak şekilde tespit olunacaktır.
Madde 79 – Düşey ve yatay borulardaki ekler en çok 6 metrede bir yapılacaktır.
Madde 80 – Boru başlarının, tabana yerleştirilen kalas altlıklara batmaması için, özel surette yapılmış madeni başlık
kullanılacak ve bu başlıklar çivi veya uzun vidalarla bu altlıklara tespit edilecektir.
Madde 81 – Çelik borulu iskelelerdeki platformlarda kullanılacak kalas veya diğer ahşap kısımların özellikleri ile
kullanılacak çaprazlar, korkuluklar, ara korkuluklar ve benzeri kısımlardaki aralıklar ahşap iskelelerde aranan özelliklere
uygun olacaktır.
Madde 82 – Boru veya madeni iskeleler statik, elektriğe karşı uygun şekilde topraklanacaktır.
Madde 83 – Sisli ve alaca karanlık havalarda, çalışma devam ettiği sürece, iskeledeki merdiven ve asansör başları ve
çalışılan döşemeler boydan boya uygun şekilde aydınlatılacaktır.
Madde 84 – Boru iskelenin bir kısmı veya kısımlarının sökülmesinde gereken güvenlik tedbirleri alınacak ve 75 inci
madde hükümlerine uyulacaktır.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Asma İskelelerde Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 85 – Asma iskelelerin aşağı ve yukarı hareketlerini sağlayan makina, teçhizat ve vinçlerin, kullanmaya
elverişli olduklarına ilişkin ve yetkili teknik elemanca kullanmaya başlamadan önce düzenlenmiş belgeleri işyerinde
saklanacaktır.
Madde 86 – Asma iskele, iş sırasında sağa sola veya ileri geri hareket etmeden asılı kalacak şekilde tespit edilecektir.
Madde 87 – Asma iskelelerin taşıyacağı yükler, yetkili teknik elemanların verecekleri bir raporla belirtilecek ve
iskeleye bundan fazlası yüklenilmeyecektir. Asma iskelelerde merdiven kullanılmayacaktır.
Madde 88 – Asma iskele askısı için kullanılacak çelik veya kendir halatların yahut benzeri malzemenin her gün işe
başlamadan önce muayene edilerek ezik, kopuk, çürük veya başka bir özrü olup olmadığı hususu yapı iş defterine
kaydedilecek, ancak sağlam olduğu anlaşıldıktan sonra iskelede çalışma yapılacaktır.2537
Madde 89 – Asma iskelerin, iniş ve çıkış yollarında herhangi bir engel bulunmayacaktır.
Madde 90 – İskeleler yapılacak işe göre en ağır yüke dayanıklı olacaktır.
Tuğla duvar ve sıva işlerinde kullanılacak asma iskelelerin tespit edileceği askı kirişi, 16 lık I putrel veya aynı
dayanıklılıkta diğer malzemeden yapılacaktır.
Asma iskeleyi taşıyacak halatların güvenlik kat sayısı 6 dan aşağı olmayacak ve bu halatlarda ek yeri, halka, başlık ve
bağlantı bulunmayacak, bunlar askı demirlerinden kaymayacak şekilde tespit edilecektir.
Madde 91 – Asma iskele platformu için kullanılacak çift köşebent kesiti, 50x50x5 milimetre veya bu özellikte diğer
profilli malzemeden yapılacaktır.
Madde 92 – Asma iskele vinç çerçevesini paltformun iç ve dış kirişlerine bağlayacak cıvataların çapı 5/8 parmaktan
(inch) daha küçük olmayacaktır.
Madde 93 – Askı kirişi, bina tavan döşemesine veya bina çerçevesine U civataları ile uygun ve dayanıklı bir şekilde
tespit edilecektir.
Cıvata arkalarına 10 milimetre kalınlığında çelik bir levha konulacak ve cıvatalar çift somunlu olacak ve yaylı ve düz
pullarla birlikte sıkılacaktır.
Madde 94 – Yapı tavan döşemesine tespit edilecek askı kirişinin, iskele ve tespit için bırakılacak aralıkları birbirine
eşit olacak ve U cıvatasının boşluğunu almak için I demiri üstüne, 10x15 santimetre kesitinde ahşap yastıklar konacaktır.
Madde 95 – Platform genişlikleri, sıva işlerinde 80 santimetreden, duvar işlerinde 120 santimetreden az
olmayacaktır.
Madde 96 – İskelelerin duvardan olan açıklığı, malzeme takım ve aletlerin aşağıya düşmesini önleyecek şekilde
olacaktır.
Madde 97 – İskele içinde çalışan işçilerin başlarını korumak için en az 2,5 santimetre kalınlığında tahtadan yapılmış
koruyucu bir tavan bulunacaktır.
Madde 98 – Asma iskelelerde her metrekareye 400 kilogramdan fazla yük konmayacak ve asma iskelede 4 den fazla
işçi çalıştırılmayacaktır.
Madde 99 – Asma iskelelerde kullanılacak kanca, çengel ve benzerlerinin ağızları, güvenlik mandalı veya uygun
güvenlik tertibatı ile kapatılacaktır.
Madde 100 – Asma iskele korkulukları, en az 100 santimetre yükseklikte veara korkuluklu yapılacak, etek tahtaları
ise en az 15 santimetre yükseklikte olacaktır.2538
BEŞİNCİ BÖLÜM
Sıpa İskelelerde Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 101 – Sıpa iskeleler dayanıklılık ve taşıyacağı yükler bakımından yeterli sağlamlıkta ve uygun malzemeden
yapılacaktır.
Madde 102 – Sıva veya hafif işler için kullanılacak sıpa iskelelerde aşağıdaki özellikler bulunacaktır.
1 - İskele genişliği 50 santimetreden az, yüksekliği 120 santimetreden çok,
2 - Platformların kalınlığı 5 santimetreden ve genişliği 40 santimetreden az,
3 - İskele kirişleri ve bacakları 5x10 santimetre kesitinden küçük,
4 - Takviye için kullanılacak çapraz ve düz bağlantılar, 2,5x10 santimetre kesitinden küçük,
olmayacaktır.
Madde 103 – Sıpa iskelelerde, bacakları veya taşıyıcı orta kirişleri eksiz olacaktır.
Madde 104 – İki sıpa iskele arası, merkezden merkeze 250 santimetreden çok olmayacak ve iskele ayak açıklığı,
yüksekliğinin yarısını geçmeyecektir.
Madde 105 – Sıpa iskele bacakları, düzgün ve sağlam yerlere oturtulacaktır.
Bunun mümkün olmadığı hallerde, düzgünlüğü sağlamak için bacak altlarına konacak tek parçalı ahşap yastıkların
yüksekliği 10 santimetreden çok olmayacaktır.
Madde 106 – Duvar işlerinde veya 120 santimetreden yüksekte yapılacak işlerde kullanılacak sıpa iskelelerde
aşağıdaki özellikler bulunacaktır.
1 - Genişlikleri 125 santimetreden az,
2 - Yükseklikleri 300 santimetreden çok,
3 - Platform kalınlığı 5 santimetreden az,
4 - İskele bacak ve kirişleri 10x10 santimetre kesitinden küçük,
5 - Takviye ve çaprazlar 2,5x15 santimetre veya 5x10 santimetre kesitinden küçük,
olmayacaktır.
ALTINCI BÖLÜM
Betonarme Kalıbı Yapımı ve Sökümünde
Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 107 –Betonarme platformlarının döşeme kenarlarına düşmeyi önleyecek korkuluk yapılacaktır.
Bu mümkün olmadığı hallerde, serbest çalışmayı sağlamak için döşeme kenarına korkuluklu iskele yapılacaktır. 2539
Madde 108 – Betonarme kalıbını taşıyan direklere ızgara çakıldıktan ve üzerine kalas konduktan sonra çalışmağa
başlanılacaktır.
Tavanın 3 metreden yüksek olması halinde ara çalışma platformu yapılmadan, ızgara işinde çalışılmayacaktır.
Boşluklara gelen betonarme kolon kalıplarının dikiminde, sıpa iskele, üç ayaklı merdiven kullanılması gibi gerekli
güvenlik tedbirleri alınacaktır.
Madde 109 – Betonarme kalıplarının kiriş kanatları boşluk tarafından çakılmayacaktır. Zorunlu hallerde gerekli
güvenlik tedbirleri alındıktan sonra, boşluk tarafında çalışılabilir.
Madde 110 – Betonarme kalıpları, kiriş tabanlarının kalıp tahtasından önce çakılması gerektiğinde takviye edilmemiş
kiriş tabanına basılarak çalışılmayacaktır.
Madde 111 – Bu Tüzükte, iskeleler hakkında öngörülen tedbirlerden, duruma göre betonarme kalıbına uygun olanları
aynen uygulanacaktır. Betonarme kalıplarının yeterliliği her beton dökümünden önce kontrol edilerek yapı iş defterine
yazılacaktır.
Madde 112 – Kalıp sökme işi aşağıda belirtilen esaslara göre yapılacaktır.
1 - Kalıbı alınacak kısmın önce çaprazları, kolon kanatları alınacak vesaha temizlenecektir.
2 - Sökme işi en çok iki aksın dikmeleri alınarak yapılacaktır.
3 - Sökme işini yapan işçiler dikmelere tırmanmayacak, sıpa ve benzeri araçlardan yararlanacaklardır.
4 - Sökülen kalıp malzemesi uygun şekilde istif edilecektir.
5 - Söküm sırasında, söküm yerine sökücüden başka işçiler girmeyecektir.
6 - Dış yüz ve boşluk kısımlarda düşmeğe karşı gerekli güvenlik tedbirleri alınacaktır.
7 - Kalıp malzemesinin yere indirilmesi veya yukarıya çıkarılması için malzeme dengeli olarak, iki noktadan
bağlanacaktır.
YEDİNCİ BÖLÜM
Merdivenlerde Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 113 – Merdiven kolları ve basamakları için kullanılacak kereste en azından sağlam ve birinci sınıf çıralı çam
cinsinden olacak, üzerinde çatlak, yarık, çürük ve bir santimetre çapından büyük budaklar bulunmayacaktır.
Basamaklar en çok 30 santimetre ve eşit aralıklı olacaktır.
Madde 114 – Sabit basamaklı el merdiveni ile seyyar merdivende, basamak zıvanaları ile zıvananın gireceği
lambalarda aşağıdaki özellikler bulunacaktır.2540
1 - Merdiven kolunda açılacak lamba ve basamak zıvana uzunlukları 2 santimetreden az,
2 - Kör delikler ve bunların zıvanaları 2,5 santimetre uzunluğundan ve 2 santimetre çapından küçük,
olmayacaktır.
Madde 115 – Kusurlu merdivenler kullanılmayacaktır.
Onarım amacı ile de olsa basamak altlarına takoz konulmayacaktır.
Açılır kapanır el merdivenlerinde basamaklar kollara uygun boyutlarda cıvata ile bağlanacaktır. Cıvata başı ve somun
ile ahşap arasına rondela konacak ve kontrsomun kullanılacaktır.
Madde 116 – El merdivenleri, kullanıldıkları yerlere, alt ve üst kısımları kaymayacak veya bu yerlerden
kurtulmayacak şekilde yerleştirilecektir.
Madde 117 – Taşınır merdivenlerde kollar, orta yerinden, bir tarafı eklemli, diğer tarafı çengelli lama yahut zincir ile
birbirine bağlanacaktır.
Cıvata başı ve lama ile ahşap arasına rondela konacak ve kontrsomun kulla- nılacaktır.
Taşınır merdivenlerin üst bağlantıları menteşe ile yapılacaktır. Bağlantılar taşıyacağı yüke uygun boyutlarda olacak,
kollara açılan delikler, menteşe cıvata çapından daha büyük olmayacaktır. Cıvatalarda kontrsomun kullanılacaktır.
Taşınır merdivenin son basamağında çalışılamaz.
Madde 118 – Taşınır merdivenlerle el merdivenlerinin kol uçlarına, kaymayacak şekilde pabuçlar konacak,
merdivenler madeni veya kaygan döşemelerde kullanılacak ise, pabuç altlarına ayrıca tırtırlı lastik veya mantar eklenecektir.
Merdivenler uzatılmak amacıyla birbirlerine eklenemez.
4 metreden uzun taşınır merdivenlerle el merdivenleri, çelik boru veya profilden yapılacaktır.
Madde 119 – İşçilerin gelip geçtiği yerlerde kullanılacak merdivenin etrafıhalat, zincir veya ahşap korkulukla
çevrilecek ve görünür yerlere uyarma levhaları asılacaktır.
Madde 120 – Sabit inşaat merdivenlerinde, çıkılacak platformlara korkuluk ve uygun eteklik konacak ve bu
platformlar 60 santimetreden dar yapılmayacaktır.
Merdivenin bir veya her iki kolu, çıkılacak yerin platformunu en az 90 santimetre aşmış olacak ve merdivenin son
basamağı ile platformun arası 30 santimetreyi geçmeyecektir.
Madde 121 – 10 metre yüksekliğini geçen sabit merdivenlerde, her 10 metrede bir dinlenme platformu yapılacaktır.2541
Madde 122 – Yapının duvar boşlukları kapatılmayan veya gerekli tedbirler alınmayan kısmında merdiven
kullanılmayacaktır.
Madde 123 – Basamakları yapılmamış betonarme merdiven döşemelerine kayma veya düşmeyi önleyecek ahşap
basamaklar ve kova boşluğu kenarlarına ise uygunkorkuluklar yapılacaktır.
Madde 124 – Düz saçtan veya madeni malzemeden yapılmış merdiven basamakla- rının üstleri kaymayacak
malzeme ile kaplanacaktır.
BEŞİNCİ KISIM
Yıkım İşlerinde Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 125 – Yıkım işleri, ancak sorumlu ve yetkili teknik elemanın denetimialtında yapılacaktır.
Madde 126 – Yıkımdan önce yapının içindeki ve etrafındaki havagazı, su veelektrik bağlantıları kesilecektir. Yıkım
sırasında su ve elektriğin kullanılması gerektiği hallerde, bunlar, yapı dışında özel koruyucular içine alınacaklardır.
Madde 127 – Yıkım sırasında çıkan taş, tuğla, demir ve moloz gibi artıklar kat döşemelerinde yığılmayacaktır.
Yıkılan kısmın malzeme ve molozları kattankata veya yere güvenlik tedbirleri alındıktan sonra atılacaktır.
Madde 128 – Yıkım sırasında çıkan kiremit, tuğla veya benzeri malzemenin yere indirilmesinde kullanılan olukların
üstleri kapalı olacak ve çalışma sırasında aşağı bırakılan malzeme, oluktan alınmadıkça başka malzeme bırakılmayacaktır.
Madde 129 – Altında veya etrafında bulunan işçilerin güvenliği sağlanmadıkça yıkılacak kısmın duvar ve döşemeleri
kitle halinde yıkılamaz.
Duvarın döşemeye oturduğu kısımda veya herhangi bir yüksekliğinde şerit gi-bi oyuk açmak ve sonra duvarı üstten
iple çekmek ve ittirmek suretiyle yıkım yapılması yasaktır.
Madde 130 – Yıkılacak kısımlar, yıkılmadan önce ve yıkım sırasında bol suile sık sık ıslatılacak ve toz kalkmaması
için gerekli tedbirler alınacaktır.
Madde 131 – Yıkılacak kısmın etrafında, en az yapı yüksekliğinin iki katınaeşit güvenlik alanı bırakılacak ve bu alan
korkulukla çevrilecektir.
Boş alan bulunmaması gibi nedenlerle bu yükümün yerine getirilmesi olanağı yoksa, yıkım sırasında fırlayacak
parçaların etrafa zarar vermesini, önlemek için, yapı etrafı gerekli yükseklik ve dayanıklılıkta bir perde ile çevrilecektir.2542
Madde 132 – Elle yıkılacak duvarlar için kurulacak iç kısım iskeleleri ta- bandan en çok 4 metre yükseklikte
yapılacaktır.
Madde 133 –Binadaki merdivenler ve bunların dayanakları en sonra yıkılacaktır.
Madde 134 – Camlı kapı, pencere ve ayna gibi kırıldıklarında tehlikeli olabilecek kısımlar, yıkıma başlamadan önce
sökülüp uygun yerlere taşınacaklardır.
Madde 135 – Yıkımda çalışan işçilere gözlük, koruma başlığı (baret) ve çelik burunlu ayakkabı gibi kişisel korunma
araçları verilecektir.
ALTINCI KISIM
Yapı İşlerinde Kullanılan Makina ve Teçhizatta Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 136 – Yapı işlerinde kullanılan makinalarda, hareketi ileten kavrama ve dişliler uygun şekilde korunacaktır.
Madde 137 – Gırgır vincin kullanılmasında aşağıdaki tedbirler alınacaktır:
1 - Vincin elektrik motoru topraklanmış olacaktır.
2 - Vincin şalteri otomatik olacak, vinç kovasının belirli bir yüksekliğe çıkması halinde otomatik şalter devreyi
kesecektir.
3 - Vinç tanbur yuvası çelik telin uzunluğu ile orantılı olarak seçilmiş olacaktır.
4 - Çelik halatın tanburdan dışarı fırlaması önlenecektir.
5 - Kullanılacak çelik halatın çapı 12 milimetreden az olmayacak, sağlam ve özürsüz tellerden yapılmış olacaktır.
6 - Kova kancasına takılacak çelik halatın uç kısmı yüksüklü olarak kancaya takılacak ve serbest kalan uç kısmı uzun
kısma en az 3 adet u klemensi ileuygun şekilde tespit edilecektir.
7 - Kancanın kovadan kurtulmaması için, mandal, kilitli mandal veya bağlama gibi uygun tertibat bulunacaktır.
8 - Vincin tespit edildiği kolon ahşap ise, kesiti 20x20 santimetreden kü- çük olmayacak ve kolon, sağa sola yalpa
yapmayacak şekilde tespit edilecektir.
9 - Ek bulunduğu hallerde, kolonun dört bir yüzünde, ekleme şartlarına uy- gun saplama yapılacaktır.
10 - Hareketi sırasında katlar arasında kovaya takılacak herhangi bir en-gel bulundurulmayacaktır.
11 -İçine konacak her türlü malzemenin yüksekliği kova üst düzeyini aşmayacaktır.
12 - Kalas, uzun tahta, demir ve benzeri malzeme veya eşya gırgır vinceuygun ve emniyetli şekilde bağlandıktan
sonra taşınacaktır.2543
13 - Hareket sırasında alabora olmaması için kova sapı kenarında kilitli mandal kullanılacaktır.
14 - Gırgır vinci çalıştıran işçiye güvenlik kemeri, lastik eldiven velastik ayakkabı gibi uygun kişisel koruyucu araçlar
verilecektir.
15 - Gırgır vincin tabanda durduğu alanın ön yüzünde parmaklık (bariyer) şeklinde bir kapısı bulunacak, diğer
tarafları ise en az 90 santimetre yüksekliğinde bir korkulukla çevrilmiş olacaktır.
16 - Gırgır vincin hareketi sırasında çevrili olan içinde hiç bir işçi bulundurulmayacaktır.
17 - Gırgır vince malzeme yükleyen bütün işçilere koruma başlığı (baret) giydirilecektir.
18 - Gırgır vincin bütün kısımları en az haftada bir kere ve ayrıca her yerdeğişmesinde kontrol edilecek ve sonuçlar
yapı iş defterine yazılarak imzalana-caktır.
YEDİNCİ KISIM
Çeşitli Hükümler
Madde 138 – Bu Tüzükte belirtilmemiş olan hususlarda işçi sağlığı ve iş güvenliğine ilişkin diğer tüzüklerin yapı
işlerinde uygulama kabiliyeti olan hükümleri de uygulanır.
Madde 139 – Bu Tüzükte öngörülen sağlık ve güvenlik tedbirleri,önemleri bakımından esasa ilişkin ve birinci
derecede tedbirlerdir.
Madde 140 – 25 Ağustos 1971 günlü ve 1475 sayılı İş Kanununun 74 üncü mad-desine dayanılarak düzenlenen ve
Danıştayca incelenen bu Tüzük hükümleri, Resmi Gazete ile yayımı gününde yürürlüğe girer.
Madde 141 –Bu Tüzük hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür.
Bakanlar Kurulu Kararının Tarihi : 2.7.1974, No : 7/8602
Dayandığı Kanunun Tarihi : 25.8.1971, No : 1475
Yayımlandığı R. Gazetenin Tarihi : 12.9.1974, No : 15004
Yayımlandığı Düsturun Tertibi : 5, Cildi: 13, S. 2614
BİRİNCİ KISIM
Genel Hükümler
Madde 1 – İş Kanunu kapsamına giren yapı işlerinde, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğünde öngörülenlerden başka
alınacak sağlık ve güvenlik tedbirleri bu Tüzükte belirtilmiştir.
Madde 2 – Bu Tüzükte geçen "yapı işleri" deyimi, maden ocakları hariç olmaküzere, yerüstü veya yeraltında, su üstü
veya su altında yapılan bina, set, baraj, yol, demiryolu, havai hat, tünel, metro, köprü, çelik yapı ve montajı, iskele, liman,
gemi inşaatı, dalgakıran, kanalizasyon, lağım, kuyu, kanal, duvar ve benzeri inşaat, tamirat, tadilat ve yıkım işlerini; toprak
kazı, yarma ve doldurma işlerini; elektrik, sıhhi tesisat ve kalorifer tesisatı işlerini; dülgerlik, marangozluk, sıva, badana ve
boya işlerini; bu işlerde kullanılan sabitve haraketli makina ve tesislerin kullanılmasını kapsar.
Madde 3 – Her işveren, yapı işyerlerinde işçilerin sağlığını ve iş güvenliğini sağlamak için, bu Tüzükte belirtilen
koşulları yerine getirmekle ve gerekli araç ve gereçleri eksiksiz bulundurmakla yükümlüdür.
İşçiler de, bu yoldaki usul ve koşullara uymak zorundadırlar.
Madde 4 – Her işveren, yapı işlerini, fenni yeterliği bulunan kişilerin, teknik gözetimi ve sorumluluğu altında
yürütecektir.
Madde 5 – İşveren, birinci sayfası Çalışma Bakanlığınca saptanacak örneğeuygun ve diğer sayfaları bir asıl ve bir
suret olacak şekilde bir yapı iş defterini, işyerinde bulundurmakla yükümlüdür.
Bu defter işveren tarafından işyerinin bağlı bulunduğu bölge çalışma mü- dürlüğüne her sayfası mühürletilmek
suretiyle onaylattırılır.
Yapı iş defteri 4 üncü maddede belirtilen sorumlu kişi tarafından tutulur.
Yapı iş defterine bu Tüzüğün ilgili maddelerinde belirtilen hususlar vegerekli diğer bilgiler işlenir.2528
Yapı iş defterinin, istenmesi halinde, işyerini teftiş ve kontrola yetkili memurlara gösterilmesi zorunludur.
Yetkililer gerekli gördükleri tavsiyeleri bu defterlere yazabilirler.
İKİNCİ KISIM
Yapı İşlerinde Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 6 – Yapı işlerinin gündüz yapılması esastır. Karanlıkta veya gece çalışılmasının gerekli veya zorunlu
bulunduğu hallerde, çalışma yerinin ve geçitlerin yeterince ve uygun şekilde aydınlatılması ve iş güvenliğinin sağlanması
gereklidir.
Madde 7 – Yapı işlerinde kullanılan iskeleler, platformlar, geçitler, korkuluklar, merdiven parmaklıkları, güvenlik
halatları ve güvenlik fileleri, zincirler, kablolar ve diğer koruma tedbirlerine ait araç ve gereçler ve işçilere verilen güvenlik
kemerleri ile diğer malzeme ve araçlar; yapılan işe uygun veişçileri her çeşit tehlikeden korumaya yeterli olacak ve kullanılan
tesisat, tertibat, malzeme veya araçlar, kaldırabilecekleri yüke dayanacak nitelik ve sağlamlıkta bulunacak; alet, parça,
malzeme gibi cisimlerin düşmesi muhtemel yerlerde çalışacak işçilere koruma başlığı (baret) verilecektir.
Madde 8 – Yapı alanı içindeki tehlikeli kısımlar, açıkca sınırlandırılacak ve buralara görünür şekilde yazılmış
uyarma levhaları konulacak ve geceleri kırmızı ışıklarla aydınlatılacaktır.
Madde 9 – Yapının devamı süresince sivri uçları veya keskin kenarları bulunan malzeme ve artıklar, gelişi güzel
atılmayacak ve ortaklıkta bulundurulmayacaktır.
Madde 10 – Yapı işyerinde kazaya sebep olacak veya çalışanları tehlikeli durumlara düşürecek şekilde malzeme istif
edilmeyecek ve araçlar gelişi güzelyerlere bırakılmayacaktır.
Madde 11 – Tavan veya döşemelerdeki boşluk ve deliklere korkuluk yapılacak veya bu deliklerin üstleri geçici bir
süre için uygun şekilde kapatılacaktır.
Madde 12 – Yapı işyerinde çalışanların birlikte korunmaları sağlanamadığı hallerde, yapılan işlerin özelliği itibarile
gerekli kişisel korunma araçları verilecektir. Bu araçlar işçilerin fizik yapılarına uygun olacaktır. Bir işçinin kullandığı
koruyucu araçlar başka işçilere verilmeden önce uygun şekilde temizlenecektir.
Madde 13 – Yüksekliği tabandan itibaren 3 metreden daha fazla olan ve düş- me veya kayma tehlikesi
bulunan yerlerde çalışanlarla, kiremit döşeyicilerine, oluk ve her türlü dış boya işleri yapanlara, gırgır vinçlerini
çalıştıranlara ve kuyu, lağım, galeri ve benzeri derin-2529
liklerde çalışanlara güvenlik kemerleri verilecek ve işçiler de verilen bu kemerleri kullanacaklardır.
Madde 14 – Çatılarda veya eğik yüzeylerde yapılan işlerde kullanılan yapıiskeleleri uygun korkuluklarla
donatılacaktır. Bu korkuluklar aynı zamanda dengesini kaybetmiş bir işçinin düşmesine engelolabilecek sağlamlıkta
yapılacaktır.
Madde 15 – Cam, saç ve çimento harçlı levhalardan yapılmış veya eskimiş, yıpranmış ve dayanıklılığı azalmış
çatılarda, çatı merdiveni kullanılacak ve buralarda tam güvenlik sağlanmadıkça çalışılmayacaktır.
Madde 16 – Kuvvetli rüzgar alan iş yerlerinde gerekli güvenlik tedbirlerialınmadan işçiler çalıştırılmayacaktır.
Madde 17 – Yapı alanında kamyon ve benzeri taşıt ve araçlar kullanıldığında bunların giriş ve çıkışları için uygun bir
şekilde işaretlenmiş yerler ayrılacak ve bu taşıtların bütün manevraları bir gözetici tarafından yönetilecektir.
Ayrıca bu araçların manevra ve park yerleri belirtilmiş olacak, kısa bir süre için de olsa araçlar, gerekli güvenlik
tedbirleri sağlanmadıkça sürücüsüz bırakılmayacaktır.
ÜÇÜNCÜ KISIM
Kazı İşlerinde Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 18 – Belediye sınırları içinde meskün bölgelerde, yapı kazılarınabaşlamadan önce yapı alanının çevresi
ortalama 2 metre yükseklikte tahta perde ile çevrilecek, payandaları içten vurulacak ve bunlar yapının bitimine kadar bu
şekilde korunacaktır.
Yapının oturacağı alanın çevresinin açık ve geniş olması halinde tahta perde yerine kazı sınırı gerisinden başlamak
üzere 90 - 100 santimetre yükseklikte bir korkuluk yapılacaktır.
Madde 19 – İşyerlerindeki trafiğe açık yolların kesiştikleri yerler uygun şekilde kırmızı renkte ışıklandırılacaktır.
Madde 20 – Kazı işlerinin yapılacağı yerlerde; elektrik kabloları, gaz boruları, su yolları, kanalizasyon ve benzeri
tesisatın bulunup bulunmadığı önceden araştırılacak ve duruma göre gereken tedbirler alınacaktır.
Kazı sırasında, zehirli ve boğucu gaz bulunduğu anlaşıldığı hallerde, işçiler, derhal oradan uzaklaştırılacak; gaz çıkışı
önlenecek ve biriken gaz boşaltılmadıkça kazı işlerine başlanmayacaktır.
Madde 21 – Kazıların her bölümü 4 üncü maddede belirtilen sorumlularca her gün en az bir defa kontrol edilecek
ve çalışılmasında bir sakınca olmadığı sonucuna varılırsa işe devam
edilecek; çalışılma sında sakınca olduğu anlaşılırsa sakınca giderilenceye kadar iş durdurulacak-tır.2530
Her iki halde de, durum, yapı iş defterine yazılıp imza edilecektir.
Madde 22 – Genellikle kazı işleri, yukarıdan aşağıya doğru ve toprağın dayanıklılığı ile orantılı bir şev verilmek
suretiyle yapılacaktır.
Madde 23 – Sert kaya, sert şist, betonlaşmış çakıl, sert kalker, killi şistkaya, gre ve konglomera gibi kendini tutabilen
zeminlerde yetkililerin gerekli gördüğü hallerde ve şevsiz yapılmak zorunluluğu bulunan 150 santimetreden daha derin
kazılarda, yan yüzler uygun şekilde desteklenmek veya iksa edilmek suretiyle tahkim olunacak ve iksa için kullanılacak kalas
başları, kazı üst kenarından 20 santimetre yukarı çıkarılacaktır.
İksanın yeterliliği iş süresince kontrol edilerek sonuçlar yapı iş defterine kaydedilecektir.
Madde 24 – Açıkta yapılan kazı işlerinde, 150 santimetreden daha derin toprak yığınlarının ve her derinlikte yapılan
temel ve kanal kazılarında yan cıdarların altlarını şerit gibi kazarak yukarıdan çökertmek yasaktır.
Madde 25 – 150 santimetreden daha derin olan kazı işlerinde, işçilerin inip çıkmaları için yeteri kadar el
merdivenleri bulundurulacaktır. İksa tertibatını ve desteklerini, inip çıkma için kullanmak yasaktır.
Madde 26 – Kuyu ve lağım çukurları gibi derin yerlerde çalıştırılacak işçilere güvenlik kemeri ve sinyal ipleri gibi
uygun koruyucu araçlar verilecektir. Gerekli durumlarda, bu gibi çalışma yerlerine, temiz hava sağlanacaktır.
Madde 27 – Kazı işlerinde yağış sırasında işçi çalıştırılmaz.
Yağışın durmasından ve güvenlik tedbirlerinin alınmasından sonra işçi ça-lıştırılabilir.
Arazi durumuna göre, muhtemel su baskınlarına karşı gereken tedbirler alınacaktır.
Madde 28 – İşveren, yağışlı havalarda, işçilerin ıslanmalarını önlemek için, kendilerini koruyacak kapalı bir yer
sağlamakla yükümlüdür.
İşçiler ıslak elbise ile çalıştırılamaz.
Madde 29 – Su içinde çalışmayı gerektiren hallerde, işçilere, uygun lastik çizmeler verilecektir. Diz boyunu aşan
suların yenilmesi için ayrıca gerekli tedbirler alınacaktır.2531
Madde 30 – Ekskavatör, buldozer ve benzeri makinalarla yapılan kazılarda bu makinaların hareket alanı içinde işçi
çalıştırılmaz. Bu makinaların üzerinde ehliyetli oparatörden başka kimse bulundurulamaz.
Madde 31 – Kazılan toprağı dışarıya taşıyacak araçların kazı yerine kolaylıkla girip çıkmalarını sağlayacak rampa
eğimleri 35 dereceden fazla olamaz. Bunun sağlanamadığı hallerde yük asansörleri kullanılacaktır.
Rampalarda birden fazla araç bulundurulamaz.
Madde 32 – Kazıdan çıkan toprak,kaymasına engel olmak üzere,toprak cinsiningerektirdiği uzaklığa
atılacaktır.Bunun mümkün olmaması halinde kazıda gerekli iksa yapılacaktır.
Madde 33 – Kazının, komşu bir yapıyı devamlı veya geçici olarak tehlikeye soktuğu hallerde, yapı tekniğinin
gerektirdiği tedbirler alınacaktır.
Madde 34 – Maden ocakları hariç inşaat yapmak amacıyla açılan kuyu, tünelveya yeraltı galerilerinde yapılan
tahkimat her posta değişiminde kontrol edilecek ve sonuçlar günlük yapı iş defterine yazılarak imzalanacaktır.
Yeraltı işlerinde, çökme ve parça düşmeleriyle su baskınlarına karşı gereken tedbirler alınacaktır.
Madde 35 – Dinamit veya diğer patlayıcı maddelerin kullanıldığı hallerde100 metre uzaklıktaki çevrede kavlak
muayenesi yapılacaktır.
Bu maddelerin kullanılmasından sonra en az bir saat geçmeden ve yetkili eleman tarafından sakınca olmadığı
saptanmadan kuyu, tünel, galeri ve benzeri yerlere girilmesi yasaktır.
Bu hususlar yapı iş defterine yazılır.
Madde 36 – Yeraltı işlerinde, delme ve kazma sırasında işçilerin sağlığını koruyacak ve güvenliğini sağlayacak
yeterli ve uygun havalandırma tesisatı yapılacaktır.
Madde 37 – Çeşitli gazların hava ile patlayıcı bir karışım meydana getirebileceği yeraltı işlerinde, açık alevli lamba
veya cihazlar kullanılmayacaktır.
Madde 38 – Kuyu, tünel, galeri ve benzeri yerlerin örme duvar veya betonla takviyesinde gerekli tedbirler
alınacaktır.
Madde 39 – Kaya kazılmasını gerektiren yeraltı işlerinde, sulu delici maki-nalar kullanılacak veya tozların işçilerin
sağlığına zarar vermemesi için gerekli diğer tedbirler alınacaktır.
Madde 40 – Patlayıcı maddelerin kullanıldığı veya serbest silisin bulunduğu yerlerde, kazı toprağı ıslatılacaktır.2532
Madde 41 – Yeraltı çalışmalarında, bucurgat başında devamlı bir işçi bulundurulacaktır. Derinliğin 6 metreyi aştığı
hallerde, elle çalıştırılan bucurgat en az 2 işçi tarafından kullanılacaktır.
Madde 42 – Derinliği 25 metreyi aşan kuyularda, işçilerin kuyuya inip çıkmaları için kullanılan bucurgatlar veya
vinçler fren tertibatlı olacak ve motorla işletilecektir.
Madde 43 – Su baskını olasılığı bulunan arazide yapılan galeri çalışmalarında, işçilerin hızla boşaltılmasını
sağlıyacak çıkış yerleri bulundurulacakveya yeterli sayıda yükseltilmiş hücreler yapılması gibi uygun tedbirler alınacaktır.
Madde 44 – Galerilerin tabanlarında bulunan boşluklar, seviye farkları, daralan geçitler, alçak kemerler, araba veya
katarların yolları ve geçitleri gibi işçiler için bir tehlike veya sıkışıklık gösteren engeller, uygun ve yeterlibir şekilde
aydınlatılacaktır.
Madde 45 – Taşıt araçlarının kullanıldığı galerilerde yeterli bir aydınlatmanın yapılamaması halinde, çalışılan yerler
iyice gürülebilecek şekilde ışıklarla işaretlendirilecek ve taşıt katarlarının önünde beyaz, arkasında kırmızı ışıklar yakılacak
veya arkalarında aynı rengi aynı derecede yansıtacak kedigözü veya benzeri işaret bulundurulacaktır.
Madde 46 – Yeterli ve sabit bir aydınlatmanın sağlandığı galerilerin ağızlarında, taşıt veya katarın durma yolunu
uygun şekilde aydınlatmaya yeterlibir projektör bulundurulacaktır.
Madde 47 – Elektrikle aydınlatılmış yeraltı işyerlerinde, akımın kesilmesi halinde işçilerin boşaltılmalarını sağlamak
ve ancak bu sürede kullanılmak üzere madenci lambaları veya fenerleri yahut benzeri uygun aydınlatma araçları
bulundurulacaktır.
DÖRDÜNCÜ KISIM
Yapı İskelelerinde ve Merdivenlerinde Alınacak
Güvenlik Tedbirleri
BİRİNCİ BÖLÜM
İskelelerde Alınacak Genel Güvenlik Tedbirleri
Madde 48 – Yapı iskeleleri, ancak sorumlu ve yetkili teknik elemanın yönetimi altında, tecrübeli ustalara iskele
ölçüleri ve malzeme özellikleri gözönünde bulundurularak kurdurulacak veya söktürülecektir.
İskeleler, sık sık ve en az ayda bir kere muayene ve kontrol edilecek ve sonuçlar yapı iş defterine yazılacaktır.
İskeleler her fırtınadan sonra kontrol edilecektir.2533
Madde 49 – İskelelerin taşıyabilecekleri en çok ağırlık, levhalar üzerine yazılarak iskelenin uygun ve görülebilir
yerlerine asılacaktır.
Bu ağırlıklardan fazla bir yükün iskelelere yüklenmesi yasaktır.
Madde 50 – İskelelerin yağmur, kar, buz veya benzeri nedenlerle kayganlaşması halinde, kaymayı önleyecek
tedbirler alınacaktır.
Madde 51 – İskelelerde görülecek arızalar derhal onarılacak, zayıf kısımlar kuvvetlendirilecek veya yenileri ile
değiştirilecektir. İskeleler üzerine moloz ve artıklar ile geçişi engelleyecek malzeme bırakılmayacaktır.
Madde 52 – Vinç veya benzeri makinaların kullanılmasında, yüklenen malzemenin iskeleye takılarak iskelenin
yıkılmasını veya herhangi bir kaza veya zararı önleyecek gerekli tedbirler alınacaktır.
İKİNCİ BÖLÜM
Ahşap İskelelerde Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 53 – Ahşap iskelelerde kullanılacak kereste, düzgün, sıkı dokulu, çıralı ve sağlam olacak, üzerinde fazla
budak bulunmayacaktır.
Madde 54 – Iskarta,tamir edilmiş ve boyanmış kereste ve tahtalar iskeleyapımında kullanılmaz.
İskelelerde kullanılacak kerestelerin, cinslerine göre taşıyabilecekleri ençok yüke dayanabilecek standart kesitleri
hesap edilecek ve bu kesitlerden daha küçük kesitli kereste kullanılmayacaktır.
Madde 55 – İskelelerde gerekli dayanıklılığı sağlayacak çivi, buldoğ gibi bağlantı malzemesi kullanılacaktır.
Çiviler tam uzunluklarıyla ve sivri uçları arka taraftan çıkacak şekilde çakılacak bu uçlar uygun şekilde gömülecektir.
Yaralı ve paslı çiviler iskele işlerinde kullanılamaz.
Madde 56 – İskelelerin platform, geçit veya benzeri yerlerinde kullanılacak kalaslar, uzunluğu doğrultusunda eksiz,
yanyana ve aralıksız olarak konacaktır.
Kalas uçları iskele bitiminde kendi uzunluğunun 1/10 undan fazla çıktığı hallerde, o kısma geçmeyi önleyecek uygun
korkuluklar yapılacaktır.
Madde 57 – Sıva, badana ve tamirat gibi işler için yapılan ve yük taşımayaniskele genişlikleri 80 santimetreden dar
yapılmayacak, döşemelerinde en az iki adet 5x20 santimetre kesitten daha küçük kesitte kalas kullanılmayacak ve bu kalaslar
birbirlerine 60 santimetrede bir enine olmak üzere alttan 2,5x5 santimetrelik çıtalarla bağlanacaktır.
Madde 58 – Tuğla duvar, taş duvar ve kaplama gibi işler için yapılan veyük taşıyan iskelelerin genişlikleri, 120
santimetreden az ve bunların duvar yüzüne olan uzaklıkları ise, 10 santimetreden fazla olmayacak, döşemelerde hiç bir
şekilde boşluk ve aralık bırakılmayacaktır.2534
Madde 59 – İskelelerde yapılacak korkuluk ve ara korkuluk kereste kesitleri 5x10 santimetreden küçük olmayacak ve
ara korkuluklar döşeme tabanından itibaren 50 santimetre yükseklikte yapılacaktır. Ancak iki dikme arasında yatay
kuvvetlere karşı çaprazlar yapıldığında, ara korkuluklar konulmayabilir.
Madde 60 – Yük taşıyan iskelelerde alet ve malzemenin düşerek kazaya sebep olmasını önlemek için döşeme dış
kısmına 15 santimetre yüksekliğinde bir etek tahtası konacaktır. Bu etek tahtası ile döşeme arasında en çok bir santimetre
boşluk bırakılabilir.
Madde 61 – Yük taşıyanlar hariç olmak üzere, 8 metre yüksekliğe kadar olan iskele dikmeleri 8X8 santimetre, 8 - 24
metre yükseklik arasında bulunan iskele dikmeleri ise 10x10 santimetre kesitten daha küçük olmayacaktır.
Daha yüksek veya yük taşıyacak olan iskelelerin statik hesabı yapılarak ge-rekli kesitler saptanacaktır.
Madde 62 – İki dikme arası, yük taşıyan iskelelerde 240 santimetreden, yük taşımayan iskelelerde ise 3 metreden
daha fazla olmayacaktır.
Madde 63 – İskele dikmeleri, binadan ayrılmayacak ve yanlara doğru sallanmayacak veya bel vermeyecek şekilde
düz ve çapraz kuşaklarla takviye edilerek binaya bağlanacaktır.
Madde 64 – İskele esas veya tali dikmeleri, oturma veya kayma yapmayacak şekilde sağlam yer üzerine oturtulacak
ve dikme altları birbirlerine bağlanacaktır.
İskele yapılacak taban yumuşak veya zayıf ise, dikmeler yükü yaymak için yeterli kalınlıkta ve boyutta, ahşap veya
beton plaklar üzerine oturtulacaktır.
Madde 65 – Dikmeler yatay yüzey olarak eklenecek ve kesitleri birbirine eşit olacak, bunların dört yüzüne de aynı
genişlikte en az 70 santimetre uzunluğunda ve 2,5 santimetre kalınlığında sağlam keresteden hazırlanmış ek tahtalar uzun
çivilerle çakılacak veya büyük civata (bulon) kullanılmak suretiyle eklenecektir.
Madde 66 – Taşıyıcı, koruyucu veya takviye edici olarak yapılacak atkılar, kuşaklar, çaprazlar ve mesnetler,
dikmelerin iç kısmına uygun şekilde çivilenecek veya usulüne göre tespit edilecektir.
Madde 67 – Yan kiriş başları, taşıyıcı esas kirişlerden en az 15 santimetredaha taşkın bırakılacak ve esas kiriş üstüne
bindirmek suretiyle her iki taraftaki dikmelere çivi veya civatalarla bağlanacaktır.
Yük fazlalığından ötürü eklenecek ara atkı kirişleri, eşit aralıklarla esaskirişe çivilenmek suretiyle tespit edilecektir.2535
Madde 68 – Yan kiriş başlarının duvara gireceği kısımlar en az 10 santimetre olacaktır. Bunların başları hiçbir
şekilde çaptan küçültülemez veya tıraşlanamaz.
Pencere ve benzeri boşluklara gelen kısımlar ise mesnet ve çapraz yapılmak suretiyle tespit edilecektir.
Madde 69 – Betonarme karkas binalar için kurulacak iskele yan kiriş başlarının bir tarafı 5X10 santimetre kesitinde
ve 30 santimetre uzunluğunda tahtalar çivilenerek bina kolununun yüzlerine tespit edilecektir.
Madde 70 – Köşe dönen iskelelere, en az bir köşe kirişi eklenecek ve iskelenin bu kısımı en az diğer kısımlar kadar
dayanıklı olacaktır.
Madde 71 – Atkı kirişlerinde ek yapılamaz.
Madde 72 – Rampa ve geçitlerin iki tarafının korkuluklu olarak yapılması halinde, eğim en çok 25 derece olacak ve
üzerlerine 40 santimetrede bir, kendi genişlikleri kadar çıtalar çakılacaktır.
Rampa ve geçitler 80 santimetreden, üzerlerinden yük geçirilecek olanlar ise 125 santimetreden dar olmayacak ve
bunların geriye kaymaması için gereklitedbirler alınacaktır.
Madde 73 – İskelenin geçit ve rampa mesnet aralıkları, kalasların esnemesini, bel vermesini önleyecek ve üzerinde
yaylanmadan yürünebilmesini sağlayacak şekilde ayarlanacaktır.
Madde 74 – İskelelerde köprü görevi görecek geçitler, 60 santimetreden dar ve korkuluksuz yapılmayacaktır.
Madde 75 – İskele sökülmesi aşağıda belirtilen esaslara göre yapılacaktır:
1 - İskelelerin sökülmesine en üst kısımdan başlanacaktır.
2 - İskelelerin bina bağlantıları kalasların alınmasından sonra ve yukarıdan aşağıya sırayla sökülecektir.
3 - Sökülmüş olan malzeme hangi yükseklikten olursa olsun doğrudan doğruya yere atılmayacak, iki yerinden
bağlanarak dengeli şekilde indirilecek ve uygun bir yere istif edilecektir.
4 - Söküm başlamadan önce herhangi bir sebeple, iskelenin takviye veya çaprazlarından hiçbir eleman alınamaz.
Ancak söküme başlandıktan sonra iskele malzemesinin indirilmesi amacıyla iki dikme arası (aks) korkuluklarının
alınmasımümkündür.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Çelik Borulu İskelelerde Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 76 – Çelik borulu iskelerde kullanılacak bütün boru ve madeni kısımların dayanıklılığı ve diğer özellikleri
taşıyacakları yüke göre normlara uygun bulunacaktır.2536
Madde 77 – İskele yapımından gayrı işlerde kullanılmış bulunan boru ve diğer malzeme, iskele yapımı işlerinde
kullanılmayacaktır.
Madde 78 – Çelik borulu iskeleler, sağa ve sola sallanmayacak şekilde yeteri kadar çapraz borularla takviye edilecek
ve binadan ayrılmayacak şekilde tespit olunacaktır.
Madde 79 – Düşey ve yatay borulardaki ekler en çok 6 metrede bir yapılacaktır.
Madde 80 – Boru başlarının, tabana yerleştirilen kalas altlıklara batmaması için, özel surette yapılmış madeni başlık
kullanılacak ve bu başlıklar çivi veya uzun vidalarla bu altlıklara tespit edilecektir.
Madde 81 – Çelik borulu iskelelerdeki platformlarda kullanılacak kalas veya diğer ahşap kısımların özellikleri ile
kullanılacak çaprazlar, korkuluklar, ara korkuluklar ve benzeri kısımlardaki aralıklar ahşap iskelelerde aranan özelliklere
uygun olacaktır.
Madde 82 – Boru veya madeni iskeleler statik, elektriğe karşı uygun şekilde topraklanacaktır.
Madde 83 – Sisli ve alaca karanlık havalarda, çalışma devam ettiği sürece, iskeledeki merdiven ve asansör başları ve
çalışılan döşemeler boydan boya uygun şekilde aydınlatılacaktır.
Madde 84 – Boru iskelenin bir kısmı veya kısımlarının sökülmesinde gereken güvenlik tedbirleri alınacak ve 75 inci
madde hükümlerine uyulacaktır.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Asma İskelelerde Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 85 – Asma iskelelerin aşağı ve yukarı hareketlerini sağlayan makina, teçhizat ve vinçlerin, kullanmaya
elverişli olduklarına ilişkin ve yetkili teknik elemanca kullanmaya başlamadan önce düzenlenmiş belgeleri işyerinde
saklanacaktır.
Madde 86 – Asma iskele, iş sırasında sağa sola veya ileri geri hareket etmeden asılı kalacak şekilde tespit edilecektir.
Madde 87 – Asma iskelelerin taşıyacağı yükler, yetkili teknik elemanların verecekleri bir raporla belirtilecek ve
iskeleye bundan fazlası yüklenilmeyecektir. Asma iskelelerde merdiven kullanılmayacaktır.
Madde 88 – Asma iskele askısı için kullanılacak çelik veya kendir halatların yahut benzeri malzemenin her gün işe
başlamadan önce muayene edilerek ezik, kopuk, çürük veya başka bir özrü olup olmadığı hususu yapı iş defterine
kaydedilecek, ancak sağlam olduğu anlaşıldıktan sonra iskelede çalışma yapılacaktır.2537
Madde 89 – Asma iskelerin, iniş ve çıkış yollarında herhangi bir engel bulunmayacaktır.
Madde 90 – İskeleler yapılacak işe göre en ağır yüke dayanıklı olacaktır.
Tuğla duvar ve sıva işlerinde kullanılacak asma iskelelerin tespit edileceği askı kirişi, 16 lık I putrel veya aynı
dayanıklılıkta diğer malzemeden yapılacaktır.
Asma iskeleyi taşıyacak halatların güvenlik kat sayısı 6 dan aşağı olmayacak ve bu halatlarda ek yeri, halka, başlık ve
bağlantı bulunmayacak, bunlar askı demirlerinden kaymayacak şekilde tespit edilecektir.
Madde 91 – Asma iskele platformu için kullanılacak çift köşebent kesiti, 50x50x5 milimetre veya bu özellikte diğer
profilli malzemeden yapılacaktır.
Madde 92 – Asma iskele vinç çerçevesini paltformun iç ve dış kirişlerine bağlayacak cıvataların çapı 5/8 parmaktan
(inch) daha küçük olmayacaktır.
Madde 93 – Askı kirişi, bina tavan döşemesine veya bina çerçevesine U civataları ile uygun ve dayanıklı bir şekilde
tespit edilecektir.
Cıvata arkalarına 10 milimetre kalınlığında çelik bir levha konulacak ve cıvatalar çift somunlu olacak ve yaylı ve düz
pullarla birlikte sıkılacaktır.
Madde 94 – Yapı tavan döşemesine tespit edilecek askı kirişinin, iskele ve tespit için bırakılacak aralıkları birbirine
eşit olacak ve U cıvatasının boşluğunu almak için I demiri üstüne, 10x15 santimetre kesitinde ahşap yastıklar konacaktır.
Madde 95 – Platform genişlikleri, sıva işlerinde 80 santimetreden, duvar işlerinde 120 santimetreden az
olmayacaktır.
Madde 96 – İskelelerin duvardan olan açıklığı, malzeme takım ve aletlerin aşağıya düşmesini önleyecek şekilde
olacaktır.
Madde 97 – İskele içinde çalışan işçilerin başlarını korumak için en az 2,5 santimetre kalınlığında tahtadan yapılmış
koruyucu bir tavan bulunacaktır.
Madde 98 – Asma iskelelerde her metrekareye 400 kilogramdan fazla yük konmayacak ve asma iskelede 4 den fazla
işçi çalıştırılmayacaktır.
Madde 99 – Asma iskelelerde kullanılacak kanca, çengel ve benzerlerinin ağızları, güvenlik mandalı veya uygun
güvenlik tertibatı ile kapatılacaktır.
Madde 100 – Asma iskele korkulukları, en az 100 santimetre yükseklikte veara korkuluklu yapılacak, etek tahtaları
ise en az 15 santimetre yükseklikte olacaktır.2538
BEŞİNCİ BÖLÜM
Sıpa İskelelerde Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 101 – Sıpa iskeleler dayanıklılık ve taşıyacağı yükler bakımından yeterli sağlamlıkta ve uygun malzemeden
yapılacaktır.
Madde 102 – Sıva veya hafif işler için kullanılacak sıpa iskelelerde aşağıdaki özellikler bulunacaktır.
1 - İskele genişliği 50 santimetreden az, yüksekliği 120 santimetreden çok,
2 - Platformların kalınlığı 5 santimetreden ve genişliği 40 santimetreden az,
3 - İskele kirişleri ve bacakları 5x10 santimetre kesitinden küçük,
4 - Takviye için kullanılacak çapraz ve düz bağlantılar, 2,5x10 santimetre kesitinden küçük,
olmayacaktır.
Madde 103 – Sıpa iskelelerde, bacakları veya taşıyıcı orta kirişleri eksiz olacaktır.
Madde 104 – İki sıpa iskele arası, merkezden merkeze 250 santimetreden çok olmayacak ve iskele ayak açıklığı,
yüksekliğinin yarısını geçmeyecektir.
Madde 105 – Sıpa iskele bacakları, düzgün ve sağlam yerlere oturtulacaktır.
Bunun mümkün olmadığı hallerde, düzgünlüğü sağlamak için bacak altlarına konacak tek parçalı ahşap yastıkların
yüksekliği 10 santimetreden çok olmayacaktır.
Madde 106 – Duvar işlerinde veya 120 santimetreden yüksekte yapılacak işlerde kullanılacak sıpa iskelelerde
aşağıdaki özellikler bulunacaktır.
1 - Genişlikleri 125 santimetreden az,
2 - Yükseklikleri 300 santimetreden çok,
3 - Platform kalınlığı 5 santimetreden az,
4 - İskele bacak ve kirişleri 10x10 santimetre kesitinden küçük,
5 - Takviye ve çaprazlar 2,5x15 santimetre veya 5x10 santimetre kesitinden küçük,
olmayacaktır.
ALTINCI BÖLÜM
Betonarme Kalıbı Yapımı ve Sökümünde
Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 107 –Betonarme platformlarının döşeme kenarlarına düşmeyi önleyecek korkuluk yapılacaktır.
Bu mümkün olmadığı hallerde, serbest çalışmayı sağlamak için döşeme kenarına korkuluklu iskele yapılacaktır. 2539
Madde 108 – Betonarme kalıbını taşıyan direklere ızgara çakıldıktan ve üzerine kalas konduktan sonra çalışmağa
başlanılacaktır.
Tavanın 3 metreden yüksek olması halinde ara çalışma platformu yapılmadan, ızgara işinde çalışılmayacaktır.
Boşluklara gelen betonarme kolon kalıplarının dikiminde, sıpa iskele, üç ayaklı merdiven kullanılması gibi gerekli
güvenlik tedbirleri alınacaktır.
Madde 109 – Betonarme kalıplarının kiriş kanatları boşluk tarafından çakılmayacaktır. Zorunlu hallerde gerekli
güvenlik tedbirleri alındıktan sonra, boşluk tarafında çalışılabilir.
Madde 110 – Betonarme kalıpları, kiriş tabanlarının kalıp tahtasından önce çakılması gerektiğinde takviye edilmemiş
kiriş tabanına basılarak çalışılmayacaktır.
Madde 111 – Bu Tüzükte, iskeleler hakkında öngörülen tedbirlerden, duruma göre betonarme kalıbına uygun olanları
aynen uygulanacaktır. Betonarme kalıplarının yeterliliği her beton dökümünden önce kontrol edilerek yapı iş defterine
yazılacaktır.
Madde 112 – Kalıp sökme işi aşağıda belirtilen esaslara göre yapılacaktır.
1 - Kalıbı alınacak kısmın önce çaprazları, kolon kanatları alınacak vesaha temizlenecektir.
2 - Sökme işi en çok iki aksın dikmeleri alınarak yapılacaktır.
3 - Sökme işini yapan işçiler dikmelere tırmanmayacak, sıpa ve benzeri araçlardan yararlanacaklardır.
4 - Sökülen kalıp malzemesi uygun şekilde istif edilecektir.
5 - Söküm sırasında, söküm yerine sökücüden başka işçiler girmeyecektir.
6 - Dış yüz ve boşluk kısımlarda düşmeğe karşı gerekli güvenlik tedbirleri alınacaktır.
7 - Kalıp malzemesinin yere indirilmesi veya yukarıya çıkarılması için malzeme dengeli olarak, iki noktadan
bağlanacaktır.
YEDİNCİ BÖLÜM
Merdivenlerde Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 113 – Merdiven kolları ve basamakları için kullanılacak kereste en azından sağlam ve birinci sınıf çıralı çam
cinsinden olacak, üzerinde çatlak, yarık, çürük ve bir santimetre çapından büyük budaklar bulunmayacaktır.
Basamaklar en çok 30 santimetre ve eşit aralıklı olacaktır.
Madde 114 – Sabit basamaklı el merdiveni ile seyyar merdivende, basamak zıvanaları ile zıvananın gireceği
lambalarda aşağıdaki özellikler bulunacaktır.2540
1 - Merdiven kolunda açılacak lamba ve basamak zıvana uzunlukları 2 santimetreden az,
2 - Kör delikler ve bunların zıvanaları 2,5 santimetre uzunluğundan ve 2 santimetre çapından küçük,
olmayacaktır.
Madde 115 – Kusurlu merdivenler kullanılmayacaktır.
Onarım amacı ile de olsa basamak altlarına takoz konulmayacaktır.
Açılır kapanır el merdivenlerinde basamaklar kollara uygun boyutlarda cıvata ile bağlanacaktır. Cıvata başı ve somun
ile ahşap arasına rondela konacak ve kontrsomun kullanılacaktır.
Madde 116 – El merdivenleri, kullanıldıkları yerlere, alt ve üst kısımları kaymayacak veya bu yerlerden
kurtulmayacak şekilde yerleştirilecektir.
Madde 117 – Taşınır merdivenlerde kollar, orta yerinden, bir tarafı eklemli, diğer tarafı çengelli lama yahut zincir ile
birbirine bağlanacaktır.
Cıvata başı ve lama ile ahşap arasına rondela konacak ve kontrsomun kulla- nılacaktır.
Taşınır merdivenlerin üst bağlantıları menteşe ile yapılacaktır. Bağlantılar taşıyacağı yüke uygun boyutlarda olacak,
kollara açılan delikler, menteşe cıvata çapından daha büyük olmayacaktır. Cıvatalarda kontrsomun kullanılacaktır.
Taşınır merdivenin son basamağında çalışılamaz.
Madde 118 – Taşınır merdivenlerle el merdivenlerinin kol uçlarına, kaymayacak şekilde pabuçlar konacak,
merdivenler madeni veya kaygan döşemelerde kullanılacak ise, pabuç altlarına ayrıca tırtırlı lastik veya mantar eklenecektir.
Merdivenler uzatılmak amacıyla birbirlerine eklenemez.
4 metreden uzun taşınır merdivenlerle el merdivenleri, çelik boru veya profilden yapılacaktır.
Madde 119 – İşçilerin gelip geçtiği yerlerde kullanılacak merdivenin etrafıhalat, zincir veya ahşap korkulukla
çevrilecek ve görünür yerlere uyarma levhaları asılacaktır.
Madde 120 – Sabit inşaat merdivenlerinde, çıkılacak platformlara korkuluk ve uygun eteklik konacak ve bu
platformlar 60 santimetreden dar yapılmayacaktır.
Merdivenin bir veya her iki kolu, çıkılacak yerin platformunu en az 90 santimetre aşmış olacak ve merdivenin son
basamağı ile platformun arası 30 santimetreyi geçmeyecektir.
Madde 121 – 10 metre yüksekliğini geçen sabit merdivenlerde, her 10 metrede bir dinlenme platformu yapılacaktır.2541
Madde 122 – Yapının duvar boşlukları kapatılmayan veya gerekli tedbirler alınmayan kısmında merdiven
kullanılmayacaktır.
Madde 123 – Basamakları yapılmamış betonarme merdiven döşemelerine kayma veya düşmeyi önleyecek ahşap
basamaklar ve kova boşluğu kenarlarına ise uygunkorkuluklar yapılacaktır.
Madde 124 – Düz saçtan veya madeni malzemeden yapılmış merdiven basamakla- rının üstleri kaymayacak
malzeme ile kaplanacaktır.
BEŞİNCİ KISIM
Yıkım İşlerinde Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 125 – Yıkım işleri, ancak sorumlu ve yetkili teknik elemanın denetimialtında yapılacaktır.
Madde 126 – Yıkımdan önce yapının içindeki ve etrafındaki havagazı, su veelektrik bağlantıları kesilecektir. Yıkım
sırasında su ve elektriğin kullanılması gerektiği hallerde, bunlar, yapı dışında özel koruyucular içine alınacaklardır.
Madde 127 – Yıkım sırasında çıkan taş, tuğla, demir ve moloz gibi artıklar kat döşemelerinde yığılmayacaktır.
Yıkılan kısmın malzeme ve molozları kattankata veya yere güvenlik tedbirleri alındıktan sonra atılacaktır.
Madde 128 – Yıkım sırasında çıkan kiremit, tuğla veya benzeri malzemenin yere indirilmesinde kullanılan olukların
üstleri kapalı olacak ve çalışma sırasında aşağı bırakılan malzeme, oluktan alınmadıkça başka malzeme bırakılmayacaktır.
Madde 129 – Altında veya etrafında bulunan işçilerin güvenliği sağlanmadıkça yıkılacak kısmın duvar ve döşemeleri
kitle halinde yıkılamaz.
Duvarın döşemeye oturduğu kısımda veya herhangi bir yüksekliğinde şerit gi-bi oyuk açmak ve sonra duvarı üstten
iple çekmek ve ittirmek suretiyle yıkım yapılması yasaktır.
Madde 130 – Yıkılacak kısımlar, yıkılmadan önce ve yıkım sırasında bol suile sık sık ıslatılacak ve toz kalkmaması
için gerekli tedbirler alınacaktır.
Madde 131 – Yıkılacak kısmın etrafında, en az yapı yüksekliğinin iki katınaeşit güvenlik alanı bırakılacak ve bu alan
korkulukla çevrilecektir.
Boş alan bulunmaması gibi nedenlerle bu yükümün yerine getirilmesi olanağı yoksa, yıkım sırasında fırlayacak
parçaların etrafa zarar vermesini, önlemek için, yapı etrafı gerekli yükseklik ve dayanıklılıkta bir perde ile çevrilecektir.2542
Madde 132 – Elle yıkılacak duvarlar için kurulacak iç kısım iskeleleri ta- bandan en çok 4 metre yükseklikte
yapılacaktır.
Madde 133 –Binadaki merdivenler ve bunların dayanakları en sonra yıkılacaktır.
Madde 134 – Camlı kapı, pencere ve ayna gibi kırıldıklarında tehlikeli olabilecek kısımlar, yıkıma başlamadan önce
sökülüp uygun yerlere taşınacaklardır.
Madde 135 – Yıkımda çalışan işçilere gözlük, koruma başlığı (baret) ve çelik burunlu ayakkabı gibi kişisel korunma
araçları verilecektir.
ALTINCI KISIM
Yapı İşlerinde Kullanılan Makina ve Teçhizatta Alınacak Güvenlik Tedbirleri
Madde 136 – Yapı işlerinde kullanılan makinalarda, hareketi ileten kavrama ve dişliler uygun şekilde korunacaktır.
Madde 137 – Gırgır vincin kullanılmasında aşağıdaki tedbirler alınacaktır:
1 - Vincin elektrik motoru topraklanmış olacaktır.
2 - Vincin şalteri otomatik olacak, vinç kovasının belirli bir yüksekliğe çıkması halinde otomatik şalter devreyi
kesecektir.
3 - Vinç tanbur yuvası çelik telin uzunluğu ile orantılı olarak seçilmiş olacaktır.
4 - Çelik halatın tanburdan dışarı fırlaması önlenecektir.
5 - Kullanılacak çelik halatın çapı 12 milimetreden az olmayacak, sağlam ve özürsüz tellerden yapılmış olacaktır.
6 - Kova kancasına takılacak çelik halatın uç kısmı yüksüklü olarak kancaya takılacak ve serbest kalan uç kısmı uzun
kısma en az 3 adet u klemensi ileuygun şekilde tespit edilecektir.
7 - Kancanın kovadan kurtulmaması için, mandal, kilitli mandal veya bağlama gibi uygun tertibat bulunacaktır.
8 - Vincin tespit edildiği kolon ahşap ise, kesiti 20x20 santimetreden kü- çük olmayacak ve kolon, sağa sola yalpa
yapmayacak şekilde tespit edilecektir.
9 - Ek bulunduğu hallerde, kolonun dört bir yüzünde, ekleme şartlarına uy- gun saplama yapılacaktır.
10 - Hareketi sırasında katlar arasında kovaya takılacak herhangi bir en-gel bulundurulmayacaktır.
11 -İçine konacak her türlü malzemenin yüksekliği kova üst düzeyini aşmayacaktır.
12 - Kalas, uzun tahta, demir ve benzeri malzeme veya eşya gırgır vinceuygun ve emniyetli şekilde bağlandıktan
sonra taşınacaktır.2543
13 - Hareket sırasında alabora olmaması için kova sapı kenarında kilitli mandal kullanılacaktır.
14 - Gırgır vinci çalıştıran işçiye güvenlik kemeri, lastik eldiven velastik ayakkabı gibi uygun kişisel koruyucu araçlar
verilecektir.
15 - Gırgır vincin tabanda durduğu alanın ön yüzünde parmaklık (bariyer) şeklinde bir kapısı bulunacak, diğer
tarafları ise en az 90 santimetre yüksekliğinde bir korkulukla çevrilmiş olacaktır.
16 - Gırgır vincin hareketi sırasında çevrili olan içinde hiç bir işçi bulundurulmayacaktır.
17 - Gırgır vince malzeme yükleyen bütün işçilere koruma başlığı (baret) giydirilecektir.
18 - Gırgır vincin bütün kısımları en az haftada bir kere ve ayrıca her yerdeğişmesinde kontrol edilecek ve sonuçlar
yapı iş defterine yazılarak imzalana-caktır.
YEDİNCİ KISIM
Çeşitli Hükümler
Madde 138 – Bu Tüzükte belirtilmemiş olan hususlarda işçi sağlığı ve iş güvenliğine ilişkin diğer tüzüklerin yapı
işlerinde uygulama kabiliyeti olan hükümleri de uygulanır.
Madde 139 – Bu Tüzükte öngörülen sağlık ve güvenlik tedbirleri,önemleri bakımından esasa ilişkin ve birinci
derecede tedbirlerdir.
Madde 140 – 25 Ağustos 1971 günlü ve 1475 sayılı İş Kanununun 74 üncü mad-desine dayanılarak düzenlenen ve
Danıştayca incelenen bu Tüzük hükümleri, Resmi Gazete ile yayımı gününde yürürlüğe girer.
Madde 141 –Bu Tüzük hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür.
