10 soruda kıdem tazminatında Avusturya modeli
Türkiye yaklaşık kırk yıldır kıdem tazminatında model arayışını sürdürüyor. 2003 yılında yeni İş Kanunu yasalaşırken, “kıdem tazminatı için bir kıdem tazminatı fonu kurulur” ifadesi yasaya konuldu. Böylece yeni modelin bir fon şeklinde olacağı ilk defa yasal bir metne girmiş oldu. Bugünlerde yapılan resmi açıklamalara bakıldığında ise fona dayalı yeni sistemde Avusturya modelinin esas alınacağı görülüyor. Haliyle milyonlarca çalışanı ilgilendiren konuyla ilgili akıllardaki soru “nedir bu Avusturya modeli?” oluyor. Bu yazımızda, milyonlarca çalışan için Avusturya kıdem tazminatı modelini inceleyeceğiz.
1. Avusturya’da kıdem tazminatı fonu ne zaman başladı?
Avusturya, 2003 yılına kadar Türkiye’dekine benzer bir kıdem tazminatı sistemi uyguluyordu; kişinin aynı işyerinde geçirdiği süreye bağlı olarak, işten ayrılırken toplu para ödeniyordu. Ödenen tazminatı tutarı, işyerinde geçen çalışma süresine bağlı olarak iki ila on iki aylık ücret arasında değişiyordu. 2003 yılında yürürlüğe giren reformla ülkede bireysel hesaba dayalı kıdem tazminatı fonu sistemine geçildi. Böylece işten ayrılırken işverenden toplu para almak yerine, çalışanın bireysel fon hesabına işverenin her ay prim ödediği yeni uygulama başladı.
2. Avusturya bireysel kıdem fonuna neden geçti?
Avusturya’da eski kıdem tazminatı sistemi, iki açıdan eleştiriliyordu. Birincisi, işgücü piyasasını katılaştırdığı yani esnekliği azalttığı söyleniyordu. İşveren, işe alımda veya işten çıkarmada kıdem tazminatı maliyetini düşünüyordu. Çalışan da iş değiştirirken birikmiş kıdem tazminatını düşünüyor, mevcut işyerinde kalmayı yeğliyordu. Bu da işgücü piyasasında hareketliliği azaltıyordu.
Eski sistemin ikinci eleştirisi ise çalışanlar arasında eşitsizliğe yol açmasıydı. Örneğin işinden istifa ederek ayrılan veya mevsimlik çalışanlar kıdem tazminatı alamıyordu. Dolayısıyla toplam çalışanların sadece üçte biri kıdem tazminatı alabiliyordu. Avusturya İşçi Sendikaları Federasyonu, tüm çalışanların tazminat alabilecekleri bir yapıyı talep ediyordu. İşte bu iki sorunu çözmek adına, yani işgücü piyasasını esnekleştirmek ve tüm çalışanların tazminat almasını sağlamak adına Avusturya’da bireysel kıdem fonu sistemine geçildi. Yeni sisteme geçişte bir diğer amaç da emeklilik sistemine ikinci bir ayağı daha ilave etmekti.
3. Yeni sistemde kıdem tazminatı ne kadar oldu?
Bireysel hesaba dayalı fon sisteminde, işverenler her ay çalışanın brüt ücretinin %1,53’ü kadar fona para yatırmaya başladı. Toplu iş sözleşmelerinde bundan daha yüksek oranlar belirlenebiliyor. Yıllar itibariyle bu birikim nemalandırıldığından ve bazı vergi avantajları sayesinde, eski sistemle yeni sistemde kıdem tazminatı tutarının aynı rakama tekabül ettiği belirtiliyor (Hofer, 2011).
4. Yeni sistemde işçi kıdem tazminatını ne zaman alabiliyor?
Avusturya’nın yeni bireysel fon sisteminde, bir işçi üç yılı tamamladıktan sonra kendi hesabındaki tazminatını çekebiliyor. Bu üç yılın aynı işyerinde geçmesi gerekmediği gibi, tazminatını çekebilmesi için işinden ayrılması da gerekmiyor. Fakat üç yılın sonunda tazminatını çekmez de hesapta tutmaya devam ederse, ilave vergi teşvikleri alabiliyor. Ayrıca;
5. Eski çalışanların hakları ne oldu?
Avusturya modelinde yeni sisteme geçilirken, eski çalışanlara üç ayrı tercih hakkı sunuldu.
6. Bireysel kıdem fonunu kim yönetiyor?
Bireysel kıdem tazminatı fonunu özel fon şirketleri yönetiyor. Bu şirketlerin fon yönetim ilkelerini ve uymaları gereken kuralları sermaye piyasası kurulu belirliyor. Fon şirketini ise işveren ve çalışan birlikte seçiyor.
7. Esnaf, bağımsız çalışanlar ve memurlar kıdem fonuna dahil mi?
Esnaf ve diğer bağımsız çalışanlar 1 Ocak 2008 itibariyle bireysel kıdem tazminatı fonuna zorunlu olarak dahil edildiler. Fakat kamu görevlileri kıdem fonu kapsamında değiller.
8. Çalışanlar kendi kıdem hesabını görebiliyor mu?
Fon şirketleri, her yıl çalışanların adreslerine detaylı bilgilendirme raporu gönderiyor. Bu raporda, bireysel fon hesabında ne kadar para biriktiği, karlılık oranının ne olduğu, gelecek yıllarda kâr beklentisinin ne olduğu gibi bilgiler yer alıyor. Ayrıca isteyen çalışan, kendisine verilen hesap bilgileri ile internet ortamında hesabını takip edebiliyor.
9. Fon şirketi batarsa ne oluyor?
Çalışanların kıdem tazminatını işleten fon şirketinin batması halinde, devlet, kıdem tazminatı ana para tutarını çalışana ödüyor.
10. Türkiye kıdemde Avusturya modeline geçerse neler değişecek?
Türkiye, kıdem tazminatı fonu sisteminde Avusturya modelini aynen benimserse;
18.05.2017
Dr. Sadettin ORHAN
CEO
Türkiye yaklaşık kırk yıldır kıdem tazminatında model arayışını sürdürüyor. 2003 yılında yeni İş Kanunu yasalaşırken, “kıdem tazminatı için bir kıdem tazminatı fonu kurulur” ifadesi yasaya konuldu. Böylece yeni modelin bir fon şeklinde olacağı ilk defa yasal bir metne girmiş oldu. Bugünlerde yapılan resmi açıklamalara bakıldığında ise fona dayalı yeni sistemde Avusturya modelinin esas alınacağı görülüyor. Haliyle milyonlarca çalışanı ilgilendiren konuyla ilgili akıllardaki soru “nedir bu Avusturya modeli?” oluyor. Bu yazımızda, milyonlarca çalışan için Avusturya kıdem tazminatı modelini inceleyeceğiz.
1. Avusturya’da kıdem tazminatı fonu ne zaman başladı?
Avusturya, 2003 yılına kadar Türkiye’dekine benzer bir kıdem tazminatı sistemi uyguluyordu; kişinin aynı işyerinde geçirdiği süreye bağlı olarak, işten ayrılırken toplu para ödeniyordu. Ödenen tazminatı tutarı, işyerinde geçen çalışma süresine bağlı olarak iki ila on iki aylık ücret arasında değişiyordu. 2003 yılında yürürlüğe giren reformla ülkede bireysel hesaba dayalı kıdem tazminatı fonu sistemine geçildi. Böylece işten ayrılırken işverenden toplu para almak yerine, çalışanın bireysel fon hesabına işverenin her ay prim ödediği yeni uygulama başladı.
2. Avusturya bireysel kıdem fonuna neden geçti?
Avusturya’da eski kıdem tazminatı sistemi, iki açıdan eleştiriliyordu. Birincisi, işgücü piyasasını katılaştırdığı yani esnekliği azalttığı söyleniyordu. İşveren, işe alımda veya işten çıkarmada kıdem tazminatı maliyetini düşünüyordu. Çalışan da iş değiştirirken birikmiş kıdem tazminatını düşünüyor, mevcut işyerinde kalmayı yeğliyordu. Bu da işgücü piyasasında hareketliliği azaltıyordu.
Eski sistemin ikinci eleştirisi ise çalışanlar arasında eşitsizliğe yol açmasıydı. Örneğin işinden istifa ederek ayrılan veya mevsimlik çalışanlar kıdem tazminatı alamıyordu. Dolayısıyla toplam çalışanların sadece üçte biri kıdem tazminatı alabiliyordu. Avusturya İşçi Sendikaları Federasyonu, tüm çalışanların tazminat alabilecekleri bir yapıyı talep ediyordu. İşte bu iki sorunu çözmek adına, yani işgücü piyasasını esnekleştirmek ve tüm çalışanların tazminat almasını sağlamak adına Avusturya’da bireysel kıdem fonu sistemine geçildi. Yeni sisteme geçişte bir diğer amaç da emeklilik sistemine ikinci bir ayağı daha ilave etmekti.
3. Yeni sistemde kıdem tazminatı ne kadar oldu?
Bireysel hesaba dayalı fon sisteminde, işverenler her ay çalışanın brüt ücretinin %1,53’ü kadar fona para yatırmaya başladı. Toplu iş sözleşmelerinde bundan daha yüksek oranlar belirlenebiliyor. Yıllar itibariyle bu birikim nemalandırıldığından ve bazı vergi avantajları sayesinde, eski sistemle yeni sistemde kıdem tazminatı tutarının aynı rakama tekabül ettiği belirtiliyor (Hofer, 2011).
4. Yeni sistemde işçi kıdem tazminatını ne zaman alabiliyor?
Avusturya’nın yeni bireysel fon sisteminde, bir işçi üç yılı tamamladıktan sonra kendi hesabındaki tazminatını çekebiliyor. Bu üç yılın aynı işyerinde geçmesi gerekmediği gibi, tazminatını çekebilmesi için işinden ayrılması da gerekmiyor. Fakat üç yılın sonunda tazminatını çekmez de hesapta tutmaya devam ederse, ilave vergi teşvikleri alabiliyor. Ayrıca;
- Emekli olan,
- En son işten ayrıldıktan sonra 5 yıl hiç çalışmamış olan,
- Çalışanın ölümü halinde geride kalan hak sahibi,
5. Eski çalışanların hakları ne oldu?
Avusturya modelinde yeni sisteme geçilirken, eski çalışanlara üç ayrı tercih hakkı sunuldu.
- Yeni sisteme hiç geçmeden tamamen eski sistemde devam etmek.
- Eski çalışma sürelerine dair tazminat haklarını saklı tutup, yeni dönem için yeni sisteme geçmek.
- Eski çalışma sürelerine ait tazminat haklarını da yeni sisteme transfer ederek, tamamen yeni sisteme geçmek.
6. Bireysel kıdem fonunu kim yönetiyor?
Bireysel kıdem tazminatı fonunu özel fon şirketleri yönetiyor. Bu şirketlerin fon yönetim ilkelerini ve uymaları gereken kuralları sermaye piyasası kurulu belirliyor. Fon şirketini ise işveren ve çalışan birlikte seçiyor.
7. Esnaf, bağımsız çalışanlar ve memurlar kıdem fonuna dahil mi?
Esnaf ve diğer bağımsız çalışanlar 1 Ocak 2008 itibariyle bireysel kıdem tazminatı fonuna zorunlu olarak dahil edildiler. Fakat kamu görevlileri kıdem fonu kapsamında değiller.
8. Çalışanlar kendi kıdem hesabını görebiliyor mu?
Fon şirketleri, her yıl çalışanların adreslerine detaylı bilgilendirme raporu gönderiyor. Bu raporda, bireysel fon hesabında ne kadar para biriktiği, karlılık oranının ne olduğu, gelecek yıllarda kâr beklentisinin ne olduğu gibi bilgiler yer alıyor. Ayrıca isteyen çalışan, kendisine verilen hesap bilgileri ile internet ortamında hesabını takip edebiliyor.
9. Fon şirketi batarsa ne oluyor?
Çalışanların kıdem tazminatını işleten fon şirketinin batması halinde, devlet, kıdem tazminatı ana para tutarını çalışana ödüyor.
10. Türkiye kıdemde Avusturya modeline geçerse neler değişecek?
Türkiye, kıdem tazminatı fonu sisteminde Avusturya modelini aynen benimserse;
- Mevsimlik, sezonluk, ev hizmetlerinde çalışanlar, sporcular, tarım ve orman işçileri de kıdem tazminatı alabilecek.
- İşinden istifa eden, bir yılı doldurmadan işten ayrılan, işvereni iflas eden çalışanlara da kıdem tazminatı ödenecek.
- Askere giden işçiye veya evlenen kadın işçiye kıdem tazminatı ödenmeyecek. Tazminat hesapta bekleyecek.
- İşveren iflas etse de işçinin bireysel kıdem hesabına dokunulamayacak.
- Şuan her yıl için bir aylık ücret tutarında olan kıdem tazminatı tutarı, yarıdan aşağı düşecek. Fakat işverenin ödeyeceği aylık kıdem tazminatı primi, bu tutarda belirleyici olacak.
- Yeni sistemden önce çalışma süresi olanlar, isterlerse eski sistemde devam edecekler, isterlerse yeni sisteme geçebilecekler.
- Sendikalı olan işyerlerinde kıdem primi ve dolayısıyla tazminat tutarı daha yüksek belirlenebilecek.
- Esnaf, şirket ortağı ve diğer bağımsız çalışanlar da kıdem tazminatı fonuna dahil olabilecek.
18.05.2017
Dr. Sadettin ORHAN
CEO
