Dr. Sadettin ORHAN
Asgari ücret zammı neleri etkileyecek?
1 Ocak 2016 itibariyle yeni asgari ücretin net 1.300 lira olması öngörülüyor. Bu da yaklaşık %30 oranında artış anlamına geliyor. Peki asgari ücretteki bu artış çalışma ve sosyal güvenlik hayatımızda neleri değiştirecek? Artıştan hangi kalemler nasıl etkilenecek? Aşağıda bu sorulara cevap vermeye çalışacağız.
AGİ dahil mi, hariç mi?
Öncelikle açıklığa kavuşturulması gereken bir husus var. Bugün için 31.12.2015 tarihine kadar geçerli olan brüt asgari ücret 1.273,5 TL’dir. Net asgari ücret ise 910,43 TL olup, asgari geçim indirimi (AGİ) eklendiğinde 1000,54 TL olmaktadır. Peki net asgari ücretin 1.300 liraya çıkarılmasından kastedilen, 910,43 liranın 1.300 lira olması mı yoksa AGİ dahil 1000,54 liranın 1300 liraya çıkarılması mıdır? Eğer gerçekten net asgari ücretin 1.300 liraya yükseltilmesi kastediliyorsa, asgari geçim indirimi hariç 1.300 lira olmalıdır. Ayrıca bu rakama AGİ ilave edilmelidir. Zira asgari geçim indirimi asgari ücrete dahil olmayıp, devletin, ücretlilere yaptığı vergi iadesinden ibarettir. AGİ hariç olarak net asgari ücret 1.300 lira olduğu taktirde, brüt asgari ücret 1.818,41 TL olmaktadır. Biz de aşağıdaki değerlendirmemizde bu rakamı esas alacağız.
Sosyal güvenlikte neler değişecek?
Net asgari ücretin 1.300, brüt tutarın ise 1.818,41 TL olması halinde sosyal güvenlik uygulamalarında pek çok parametre değişmiş olacak. Buna göre;
Türkiye’de yaklaşık beş milyon sigortalının SGK’ya asgari ücretle bildirildiğini dikkate aldığımızda, bu baz ücrette yapılacak artış, öncelikle kısa vadede SGK prim gelirlerinde artış oluşturacaktır. Fakat daha sonra SGK prim gelirlerinin seyri, işgücü piyasasının bu artışa vereceği tepkiye göre değişecektir. Özellikle küçük ve orta ölçekli işletmelerde iki eğilim beklenebilir; bir kısım işçilerin işten çıkarılması veya işten çıkarma yerine kayıtdışı çalıştırmaya başlanması. Her iki durumda da SGK prim gelirleri olumsuz etkilenecektir. Burada olumsuzluğun derinliği ve boyutu, asgari ücretteki artışın ne kadarını işverenin ne kadarını devletin üstleneceğine bağlı olarak değişecektir. Bu noktada özellikle vasıfsız-yarı vasıflı emeğin istihdam edildiği sektörlerin (hizmet, tekstil, lojistik vb) daha yakından izlenmesi gerekmektedir.
İşsizlik sigortasında neler değişecek?
İşsizlik sigortasından verilen işsizlik ödeneği de asgari ücret bazlı olarak hesaplanmaktadır. İşsizlik ödeneği, işsiz kalan kişinin son dört aydaki brüt ücret ortalamasının %40’ıdır. Fakat ödeneğin üst sınırı, brüt asgari ücretin %80’ini aşamaz. 2016/Ocak itibariyle brüt asgari ücretin 1.818,41 lira olduğunu varsaydığımızda, asgari ücretin tavanı da 1.454,73 liraya çıkmaktadır. 2015 yılı ikinci yarısında bu rakamın 1.018,8 lira olduğunu dikkate aldığımızda, işsizler için önemli bir artış söz konusu olmaktadır.
Öte yandan SGK primlerinde olduğu gibi işsizlik sigortası fonu gelirleri de asgari ücret bazlı olarak toplanmaktadır. Dolayısıyla brüt asgari ücretteki yüksek artış, işsizlik fonu gelir kaleminde de artış anlamına gelmektedir. İşsizlik fonundan -yararlanma koşullarındaki katılık sebebiyle- işsizlerin ancak %10’una ödenek verildiğini dikkate aldığımızda, brüt ücretteki artış fonun gelirlerini giderlerine göre daha fazla artıracaktır. Ancak burada yine iş gücü piyasasının ücret artışına vereceği tepkiyi izlemek gerekecektir.
İşçi alacaklarında neler değişecek?
İşçi ve işvereni en fazla karşı karşıya getiren konularında başında işçi alacakları gelir. Özellikle işten çıkarma durumunda, bu alacakların tutarı daha da önem kazanır. Belli başlı işçi alacakları şunlardır;
Bu alacakların tutarı da brüt ücret baz alınarak hesaplanmaktadır. Türkiye’de ücretli çalışanların yarıya yakınının asgari ücretle çalıştırıldığını dikkate aldığımızda, 1.1.2016 itibariyle işçi alacak tutarlarında da önemli artış olacağını ifade edebiliriz. Örneğin 10 yıl kıdemi olan ve asgari ücretle çalışan işçi Ahmet’in, işveren tarafından işten çıkarıldığını varsayalım. İşçi Ahmet’in fazla çalışma alacağı olmayıp, 15 günlük kullanmadığı izin, 10 yıllık kıdem tazminatı (10 x Brüt asgari ücret) ve 8 haftalık ihbar tazminatı (2 x Brüt asgari ücret) alacağı vardır. İşçi Ahmet 2015/Aralık’ta çıkarılırsa 15.918,75 lira alacak, 2016/Ocak ayında çıkarılırsa 22.727,82 lira alacaktır.
Diğer taraftan kıdem tazminatı tavanı, asgari ücrete değil memur maaş katsayısına bağlı olarak değiştiğinden, brüt asgari ücretteki yüksek artış, kıdem tazminatı tavanını etkilemeyecektir.
Dr. Sadettin ORHAN
İş ve Sosyal Güvenlik Atölyesi
CEO
18.11.2015
1 Ocak 2016 itibariyle yeni asgari ücretin net 1.300 lira olması öngörülüyor. Bu da yaklaşık %30 oranında artış anlamına geliyor. Peki asgari ücretteki bu artış çalışma ve sosyal güvenlik hayatımızda neleri değiştirecek? Artıştan hangi kalemler nasıl etkilenecek? Aşağıda bu sorulara cevap vermeye çalışacağız.
AGİ dahil mi, hariç mi?
Öncelikle açıklığa kavuşturulması gereken bir husus var. Bugün için 31.12.2015 tarihine kadar geçerli olan brüt asgari ücret 1.273,5 TL’dir. Net asgari ücret ise 910,43 TL olup, asgari geçim indirimi (AGİ) eklendiğinde 1000,54 TL olmaktadır. Peki net asgari ücretin 1.300 liraya çıkarılmasından kastedilen, 910,43 liranın 1.300 lira olması mı yoksa AGİ dahil 1000,54 liranın 1300 liraya çıkarılması mıdır? Eğer gerçekten net asgari ücretin 1.300 liraya yükseltilmesi kastediliyorsa, asgari geçim indirimi hariç 1.300 lira olmalıdır. Ayrıca bu rakama AGİ ilave edilmelidir. Zira asgari geçim indirimi asgari ücrete dahil olmayıp, devletin, ücretlilere yaptığı vergi iadesinden ibarettir. AGİ hariç olarak net asgari ücret 1.300 lira olduğu taktirde, brüt asgari ücret 1.818,41 TL olmaktadır. Biz de aşağıdaki değerlendirmemizde bu rakamı esas alacağız.
Sosyal güvenlikte neler değişecek?
Net asgari ücretin 1.300, brüt tutarın ise 1.818,41 TL olması halinde sosyal güvenlik uygulamalarında pek çok parametre değişmiş olacak. Buna göre;
- İşveren cezaları: SGK tarafından işverenlere uygulanan idari para cezalarında brüt asgari ücret esas alındığından, işverenlerin ödeyeceği cezalar birim tutar 1.273,5 liradan %42’lik bir artışla 1.818,41 liraya çıkmış olacak.
- Prim taban ve tavanı: Sigortalılar için SGK’ya ödenen prim matrahı asgari ücret (taban) ile bunun 6,5 katı (tavan) arasında belirlenmektedir. Buna göre 1.1.2016 itibariyle taban 1.1818,41 lira, tavan ise 11.819,67 lira olacak. Bu durum, SGK prim gelirlerinin kısa ve orta vadede artış göstermesi anlamına geliyor. Aynı şekilde Bağ-Kur ve isteğe bağlı sigorta primlerinde de artış olacaktır. 1.1.2016 itibariyle en düşük isteğe bağlı sigorta primi 581,89 lira olacaktır.
- GSS primleri artacak: Bilindiği üzere genel sağlık sigortası (GSS) primleri de asgari ücret bazlı olarak belirleniyor. Kişiler gelir durumlarına göre GSS primi ödüyorlar. Gelir seviyesine göre 2016 başı itibariyle ödenecek prim tutarları sırasıyla 72,73 lira, 218,2 lira ve 436,42 lira olacaktır.
- Hizmet borçlanmaları artıyor: Askerlik, doğum ve yurtdışı hizmet borçlanması gibi borçlanmalarda ödenecek rakam brüt asgari ücrete göre (günlük asgari ücretin %32’si) belirleniyor. Örneğin 550 gün askerlik borçlanması yapacak kişi 31.12.2015 tarihine kadar 7.471,20 TL öderken, 1 Ocak 2016 itibariyle aynı rakam 9.712,56 TL’ye çıkacak. Bu da yine kısa ve orta vadede SGK’nın prim gelirlerinde artış etkisi oluşturacaktır.
- Ödenekler artacak: İş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve doğum gibi durumlarda sigortalılara SGK tarafından iş göremezlik ödeneği verilmektedir. Bu ödenekler de yine brüt asgari ücrete bağlı olarak değiştiğinden, yeni yıl itibariyle bunlarda da artış gerçekleşecektir.
Türkiye’de yaklaşık beş milyon sigortalının SGK’ya asgari ücretle bildirildiğini dikkate aldığımızda, bu baz ücrette yapılacak artış, öncelikle kısa vadede SGK prim gelirlerinde artış oluşturacaktır. Fakat daha sonra SGK prim gelirlerinin seyri, işgücü piyasasının bu artışa vereceği tepkiye göre değişecektir. Özellikle küçük ve orta ölçekli işletmelerde iki eğilim beklenebilir; bir kısım işçilerin işten çıkarılması veya işten çıkarma yerine kayıtdışı çalıştırmaya başlanması. Her iki durumda da SGK prim gelirleri olumsuz etkilenecektir. Burada olumsuzluğun derinliği ve boyutu, asgari ücretteki artışın ne kadarını işverenin ne kadarını devletin üstleneceğine bağlı olarak değişecektir. Bu noktada özellikle vasıfsız-yarı vasıflı emeğin istihdam edildiği sektörlerin (hizmet, tekstil, lojistik vb) daha yakından izlenmesi gerekmektedir.
İşsizlik sigortasında neler değişecek?
İşsizlik sigortasından verilen işsizlik ödeneği de asgari ücret bazlı olarak hesaplanmaktadır. İşsizlik ödeneği, işsiz kalan kişinin son dört aydaki brüt ücret ortalamasının %40’ıdır. Fakat ödeneğin üst sınırı, brüt asgari ücretin %80’ini aşamaz. 2016/Ocak itibariyle brüt asgari ücretin 1.818,41 lira olduğunu varsaydığımızda, asgari ücretin tavanı da 1.454,73 liraya çıkmaktadır. 2015 yılı ikinci yarısında bu rakamın 1.018,8 lira olduğunu dikkate aldığımızda, işsizler için önemli bir artış söz konusu olmaktadır.
Öte yandan SGK primlerinde olduğu gibi işsizlik sigortası fonu gelirleri de asgari ücret bazlı olarak toplanmaktadır. Dolayısıyla brüt asgari ücretteki yüksek artış, işsizlik fonu gelir kaleminde de artış anlamına gelmektedir. İşsizlik fonundan -yararlanma koşullarındaki katılık sebebiyle- işsizlerin ancak %10’una ödenek verildiğini dikkate aldığımızda, brüt ücretteki artış fonun gelirlerini giderlerine göre daha fazla artıracaktır. Ancak burada yine iş gücü piyasasının ücret artışına vereceği tepkiyi izlemek gerekecektir.
İşçi alacaklarında neler değişecek?
İşçi ve işvereni en fazla karşı karşıya getiren konularında başında işçi alacakları gelir. Özellikle işten çıkarma durumunda, bu alacakların tutarı daha da önem kazanır. Belli başlı işçi alacakları şunlardır;
- Ücret
- Kıdem tazminatı
- İhbar tazminatı
- Fazla çalışma ücreti
- Kullanılmayan yıllık izin ücreti
Bu alacakların tutarı da brüt ücret baz alınarak hesaplanmaktadır. Türkiye’de ücretli çalışanların yarıya yakınının asgari ücretle çalıştırıldığını dikkate aldığımızda, 1.1.2016 itibariyle işçi alacak tutarlarında da önemli artış olacağını ifade edebiliriz. Örneğin 10 yıl kıdemi olan ve asgari ücretle çalışan işçi Ahmet’in, işveren tarafından işten çıkarıldığını varsayalım. İşçi Ahmet’in fazla çalışma alacağı olmayıp, 15 günlük kullanmadığı izin, 10 yıllık kıdem tazminatı (10 x Brüt asgari ücret) ve 8 haftalık ihbar tazminatı (2 x Brüt asgari ücret) alacağı vardır. İşçi Ahmet 2015/Aralık’ta çıkarılırsa 15.918,75 lira alacak, 2016/Ocak ayında çıkarılırsa 22.727,82 lira alacaktır.
Diğer taraftan kıdem tazminatı tavanı, asgari ücrete değil memur maaş katsayısına bağlı olarak değiştiğinden, brüt asgari ücretteki yüksek artış, kıdem tazminatı tavanını etkilemeyecektir.
Dr. Sadettin ORHAN
İş ve Sosyal Güvenlik Atölyesi
CEO
18.11.2015
