KIDEM TAZMİNATI HESAPLARKEN DİKKAT!..
İşverenler işçi çıkartırken en fazla başlarını ağrıtan mesele hiç kuşkusuz kıdem tazminatı ödenmesi. Birçok işveren faaliyetlerine devam ederlerken kıdem tazminatı karşılığı ayırmadığı için özellikle uzun süredir çalıştırdığı işçiyi işten çıkartırken maddi anlamda zor duruma düşebiliyor. Bu durum da beraberinde uyuşmazlıkları ve alacak davalarını getiriyor.
Kıdem tazminatı ile ilgili işverenlerin kafasını karıştıran bir diğer husus ise kıdem tazminatı tutarının hesaplanması ile ilgili. Öyle ki birçok işveren kıdem tazminatının hesaplanması noktasında profesyonel destek almak zorunda kalıyor. Ayrıca iş mahkemelerinin de bilirkişi raporuna en fazla ihtiyaç duyduğu hususların başında kıdem tazminatı hesaplaması geliyor.
Her Yıl İçin 30 Gün Ücret
Kıdem tazminatının hesabında çok ince noktalar mevcut. Ancak bunlardan önce en temel konudan başlayalım. Öncelikle kıdem tazminatının miktarı tespit edilirken işçinin işe başladığı tarihten itibaren her geçen tam yıl için işverence 30 günlük ücret tutarında kıdem tazminatı ödenir. Şayet bir yıldan artan süreler varsa bunlar için de aynı oranda ödeme yapılır.
Bir başka deyişle, kıdem tazminatı hesaplanırken aylık ödemeler 30’a, yıllık ödemeler ise 365’e bölünerek bulunan bir günlük kazançlar toplanır ve kıdem tazminatı hesabında kullanılacak bir günlük brüt ücret bulunur.
Söz konusu 365’e bölünme kuralı Yargıtay tarafından kabul edilen bir yöntem olsa da aslında 360’a bölünmesi hem sosyal güvenlik uygulamaları ile paralellik göstermesi hem de işçi yararına olması açısından daha uygun olacağı kuşkusuzdur.
Son Brüt Ücret Geçerli
Kıdem tazminatının hesabında dikkat edilmesi gereken bir diğer husus ise kıdem tazminatı matrahının nasıl hesaplanacağı yani hangi brüt ücrete hangi ödemelerin dahil edilip edilmeyeceğidir.
Kıdem tazminatı işçinin son ücreti üzerinden hesaplanır. Bu ücret işçinin en son hesaplanan brüt ücretidir. Yani, kıdem tazminatı hesaplanırken sigorta primi ve vergi kesintileri yapılmadan önceki tutar dikkate alınmalıdır.
Şayet son bir yıl içinde işçi ücretine zam yapılmışsa, tazminata esas ücret, işçinin işten ayrılma tarihi ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır.
Hemen belirtelim ki kıdem tazminatı hesabında işverenin SGK’ya yapmış olduğu bildirimler dikkate alınıyor. Bu sebeple, gerçekte alınan ücretin altında SGK’ya bildirim yapılması söz konusuysa kıdem tazminatı da eksik hesaplanır.
Dolayısıyla, işçilerin SGK’ya bildirilen primlerini takip etmeleri oldukça önemli.
Ücrete Neler Dahil?
Kıdem tazminatı matrahının (yani brüt ücretin) hesabında brüt ücrete ilaveten işçiye sağlanmış olan para ve para ile ölçülmesi mümkün akdi ve kanundan doğan menfaatler de gözönünde tutulur.
Bu nedenle, ikramiye, prim, çocuk/aile zammı, yemek/sağlık/giyim/yakacak/konut/aydınlatma gibi yardımlar da parayla ölçülmesi mümkün olmak koşuluyla hesaba katılır.
Bununla birlikte işveren tarafından işçiye işyerinde kullanması için verilen kıyafet ve gereçler kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmaz. Genel bir ifadeyle, bir ödemenin kıdem tazminatı hesabında dikkate alınması için devamlı nitelik taşıması gerekir.
Örneğin, Yargıtay’ın bir kararına göre işveren tarafından toplu iş sözleşmesi uyarınca her yıl kurban ve ramazan bayramlarında bayram harçlığı veriliyorsa devamlılık olduğu için kıdem tazminatı hesabında dikkate alınması gerekir.
Buna karşılık arızi nitelikte olan prim ve ikramiyeler ile evlenme ve doğum yardımları, jübile ikramiyeleri, yıllık izin ücretleri, hafta tatili ücretleri, fazla çalışma ücretleri, teşvik primi/ikramiyesi ve yolluklar kıdem tazminatının hesabında dikkate alınmamalıdır.
Ayrıca her ay değil de yıl içinde belli periyodlarda ödenen devamlı ödemeler varsa bunların yıllık toplamı 365’e bölünmeli ve günlük tutarı bulunarak kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmalıdır.
Kıdem Tazminatı Tavanı Ne Kadar?
Kıdem tazminatı hesaplarken dikkat edilmesi gereken bir başka husus ise hesaplanan tazminatın belli bir tutarı aşamayacak olmasıdır. Buna göre 2017 yılı için kıdem tazminatının yıllık miktarı 4.426,16 TL’yi geçemeyecektir.
Kıdem tazminatında tavan uygulaması Basın İş Kanunu’nda yokken, Deniz İş Kanunu’nda İş Kanunu’na paralel esaslar vardır.
Ayrıca, belirttiğimiz esaslara göre hesaplanmış olan kıdem tazminatı tutarına %0,759 oranında damga vergisi uygulanması gerekiyor.
Böylece ödenecek net kıdem tazminatı tutarı hesaplanıyor. Nitekim kıdem tazminatı tutarından gelir vergisi ve sigorta primi kesintisi yapılmıyor.
Süresinde Ödenmezse Gecikme Faizi Var
Kıdem tazminatı hesabı ile ilgili son değinilmesi gereken husus ise süresinde ödenmemesi halinde uygulanacak gecikme faizi. Nitekim, kıdem tazminatının zamanında ödenmemesi sebebiyle açılacak davaların sonunda hakim, gecikme için, ödenmeyen süreye göre, mevduata uygulanan en yüksek faizin ödenmesine hükmeder.
Söz konusu faiz fesih tarihinden itibaren dikkate alınır ve hesaplanır. Yargıtay’a göre, faizin hesabında faiz miktarlarının yıllık dönemler itibariyle göz önünde tutulması gerekir.
09.01.2017
Dr. Mehmet BULUT
İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı
İşverenler işçi çıkartırken en fazla başlarını ağrıtan mesele hiç kuşkusuz kıdem tazminatı ödenmesi. Birçok işveren faaliyetlerine devam ederlerken kıdem tazminatı karşılığı ayırmadığı için özellikle uzun süredir çalıştırdığı işçiyi işten çıkartırken maddi anlamda zor duruma düşebiliyor. Bu durum da beraberinde uyuşmazlıkları ve alacak davalarını getiriyor.
Kıdem tazminatı ile ilgili işverenlerin kafasını karıştıran bir diğer husus ise kıdem tazminatı tutarının hesaplanması ile ilgili. Öyle ki birçok işveren kıdem tazminatının hesaplanması noktasında profesyonel destek almak zorunda kalıyor. Ayrıca iş mahkemelerinin de bilirkişi raporuna en fazla ihtiyaç duyduğu hususların başında kıdem tazminatı hesaplaması geliyor.
Her Yıl İçin 30 Gün Ücret
Kıdem tazminatının hesabında çok ince noktalar mevcut. Ancak bunlardan önce en temel konudan başlayalım. Öncelikle kıdem tazminatının miktarı tespit edilirken işçinin işe başladığı tarihten itibaren her geçen tam yıl için işverence 30 günlük ücret tutarında kıdem tazminatı ödenir. Şayet bir yıldan artan süreler varsa bunlar için de aynı oranda ödeme yapılır.
Bir başka deyişle, kıdem tazminatı hesaplanırken aylık ödemeler 30’a, yıllık ödemeler ise 365’e bölünerek bulunan bir günlük kazançlar toplanır ve kıdem tazminatı hesabında kullanılacak bir günlük brüt ücret bulunur.
Söz konusu 365’e bölünme kuralı Yargıtay tarafından kabul edilen bir yöntem olsa da aslında 360’a bölünmesi hem sosyal güvenlik uygulamaları ile paralellik göstermesi hem de işçi yararına olması açısından daha uygun olacağı kuşkusuzdur.
Son Brüt Ücret Geçerli
Kıdem tazminatının hesabında dikkat edilmesi gereken bir diğer husus ise kıdem tazminatı matrahının nasıl hesaplanacağı yani hangi brüt ücrete hangi ödemelerin dahil edilip edilmeyeceğidir.
Kıdem tazminatı işçinin son ücreti üzerinden hesaplanır. Bu ücret işçinin en son hesaplanan brüt ücretidir. Yani, kıdem tazminatı hesaplanırken sigorta primi ve vergi kesintileri yapılmadan önceki tutar dikkate alınmalıdır.
Şayet son bir yıl içinde işçi ücretine zam yapılmışsa, tazminata esas ücret, işçinin işten ayrılma tarihi ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır.
Hemen belirtelim ki kıdem tazminatı hesabında işverenin SGK’ya yapmış olduğu bildirimler dikkate alınıyor. Bu sebeple, gerçekte alınan ücretin altında SGK’ya bildirim yapılması söz konusuysa kıdem tazminatı da eksik hesaplanır.
Dolayısıyla, işçilerin SGK’ya bildirilen primlerini takip etmeleri oldukça önemli.
Ücrete Neler Dahil?
Kıdem tazminatı matrahının (yani brüt ücretin) hesabında brüt ücrete ilaveten işçiye sağlanmış olan para ve para ile ölçülmesi mümkün akdi ve kanundan doğan menfaatler de gözönünde tutulur.
Bu nedenle, ikramiye, prim, çocuk/aile zammı, yemek/sağlık/giyim/yakacak/konut/aydınlatma gibi yardımlar da parayla ölçülmesi mümkün olmak koşuluyla hesaba katılır.
Bununla birlikte işveren tarafından işçiye işyerinde kullanması için verilen kıyafet ve gereçler kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmaz. Genel bir ifadeyle, bir ödemenin kıdem tazminatı hesabında dikkate alınması için devamlı nitelik taşıması gerekir.
Örneğin, Yargıtay’ın bir kararına göre işveren tarafından toplu iş sözleşmesi uyarınca her yıl kurban ve ramazan bayramlarında bayram harçlığı veriliyorsa devamlılık olduğu için kıdem tazminatı hesabında dikkate alınması gerekir.
Buna karşılık arızi nitelikte olan prim ve ikramiyeler ile evlenme ve doğum yardımları, jübile ikramiyeleri, yıllık izin ücretleri, hafta tatili ücretleri, fazla çalışma ücretleri, teşvik primi/ikramiyesi ve yolluklar kıdem tazminatının hesabında dikkate alınmamalıdır.
Ayrıca her ay değil de yıl içinde belli periyodlarda ödenen devamlı ödemeler varsa bunların yıllık toplamı 365’e bölünmeli ve günlük tutarı bulunarak kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmalıdır.
Kıdem Tazminatı Tavanı Ne Kadar?
Kıdem tazminatı hesaplarken dikkat edilmesi gereken bir başka husus ise hesaplanan tazminatın belli bir tutarı aşamayacak olmasıdır. Buna göre 2017 yılı için kıdem tazminatının yıllık miktarı 4.426,16 TL’yi geçemeyecektir.
Kıdem tazminatında tavan uygulaması Basın İş Kanunu’nda yokken, Deniz İş Kanunu’nda İş Kanunu’na paralel esaslar vardır.
Ayrıca, belirttiğimiz esaslara göre hesaplanmış olan kıdem tazminatı tutarına %0,759 oranında damga vergisi uygulanması gerekiyor.
Böylece ödenecek net kıdem tazminatı tutarı hesaplanıyor. Nitekim kıdem tazminatı tutarından gelir vergisi ve sigorta primi kesintisi yapılmıyor.
Süresinde Ödenmezse Gecikme Faizi Var
Kıdem tazminatı hesabı ile ilgili son değinilmesi gereken husus ise süresinde ödenmemesi halinde uygulanacak gecikme faizi. Nitekim, kıdem tazminatının zamanında ödenmemesi sebebiyle açılacak davaların sonunda hakim, gecikme için, ödenmeyen süreye göre, mevduata uygulanan en yüksek faizin ödenmesine hükmeder.
Söz konusu faiz fesih tarihinden itibaren dikkate alınır ve hesaplanır. Yargıtay’a göre, faizin hesabında faiz miktarlarının yıllık dönemler itibariyle göz önünde tutulması gerekir.
09.01.2017
Dr. Mehmet BULUT
İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı
