İşçi Buluş Yaparsa İşverenin Yükümlülüğü
Ülkemizde ar-ge faaliyetlerinde bulunma, yeni ürünler geliştirme ve yaratıcı düşünceleri teşvik etme anlayışı ne yazık ki çok alt seviyelerde. Bu durum da sanayi ve teknolojik açıdan dışa bağımlılığı zorunlu kılıyor.
Geçtiğimiz hafta Resmi Gazete’de yayımlanan yönetmelik ile çalışanların buluş yapmaları halinde nasıl teşvik edilecekleri ve yükümlülüklerin neler olduğuna ilişkin kurallar düzenlendi.
Bu yazımızda çalışanın buluş yapması halinde hangi prosedürlerin izlenmesi gerektiğini özetleyeceğiz.
Buluşun Çeşidi Önemli
Bir çalışanın yapmış olduğu buluş, niteliğine göre hizmet buluşu veya serbest buluş olarak isimlendirilebiliyor.
Hizmet buluşu, çalışanın, bir işletme veya kamu idaresinde yükümlü olduğu faaliyeti gereği gerçekleştirdiği veya işyerinin faaliyet gösterdiği alanlar içinde, büyük ölçüde işletme veya kamu idaresinin deneyim ve çalışmalarına dayanarak iş ilişkisi sırasında yaptığı buluşları ifade ediyor. Bunun dışındaki buluşlar ise serbest buluş olarak kabul ediliyor.
Hizmet Buluşu Yapılırsa
Çalışan bir hizmet buluşu yaptığında sırayla aşağıdaki prosedürün gerçekleştirilmesi gerekiyor:
Çalışan bir serbest buluş yaptığında ise sırayla aşağıdaki prosedürün gerçekleştirilmesi gerekiyor:
İşverenin hizmet buluşuna ilişkin tam hak talep etmesi halinde, işveren, buluşu yapanın diğer hakları saklı kalmak kaydıyla teşvik ödülü vermek zorunda. Teşvik ödülü, şekli uygunluk bildiriminin işverene ulaştığı tarihten itibaren en geç iki ay içinde çalışana ödenir.
Teşvik ödülü, net asgari ücret miktarından az olamaz. Buluş, birden çok çalışan tarafından gerçekleştirilmişse teşvik ödülü buluşu yapanlar arasında katkı payları oranında bölüştürülür.
Bedel de Ödenmeli
Teşvik ödemesinin yanı sıra çalışanın buluş yapması ve işverenin de buluş üzerinde kısmi ya da tam hak sahipliği talep etmesi durumunda işverence çalışana bir bedel de ödenmesi gerekiyor.
Bedelin miktarı, buluştan elde edilen kazanç ile Yönetmeliğin 21 inci maddesinde belirtilen katsayılar çarpılarak bulunuyor.
Buluşun ait olduğu gruplara ve buluştan elde edilen kazanca göre çalışana ödenecek bedelin hesaplanmasında kullanılacak katsayılar aşağıdaki gibidir:
Ülkemizde ar-ge faaliyetlerinde bulunma, yeni ürünler geliştirme ve yaratıcı düşünceleri teşvik etme anlayışı ne yazık ki çok alt seviyelerde. Bu durum da sanayi ve teknolojik açıdan dışa bağımlılığı zorunlu kılıyor.
Geçtiğimiz hafta Resmi Gazete’de yayımlanan yönetmelik ile çalışanların buluş yapmaları halinde nasıl teşvik edilecekleri ve yükümlülüklerin neler olduğuna ilişkin kurallar düzenlendi.
Bu yazımızda çalışanın buluş yapması halinde hangi prosedürlerin izlenmesi gerektiğini özetleyeceğiz.
Buluşun Çeşidi Önemli
Bir çalışanın yapmış olduğu buluş, niteliğine göre hizmet buluşu veya serbest buluş olarak isimlendirilebiliyor.
Hizmet buluşu, çalışanın, bir işletme veya kamu idaresinde yükümlü olduğu faaliyeti gereği gerçekleştirdiği veya işyerinin faaliyet gösterdiği alanlar içinde, büyük ölçüde işletme veya kamu idaresinin deneyim ve çalışmalarına dayanarak iş ilişkisi sırasında yaptığı buluşları ifade ediyor. Bunun dışındaki buluşlar ise serbest buluş olarak kabul ediliyor.
Hizmet Buluşu Yapılırsa
Çalışan bir hizmet buluşu yaptığında sırayla aşağıdaki prosedürün gerçekleştirilmesi gerekiyor:
- Çalışan, hizmet buluşunu yazılı olarak ve geciktirmeksizin işverene bildirmeli. Çalışan, teknik problemi, çözümünü ve hizmet buluşunu nasıl gerçekleştirdiğini ve çalışanların katkılarını bildiriminde açıklamak zorunda.
- İşveren, yapılan bu bildirimi kaydeder ve bildirimin kendisine ulaştığı tarihi, bildirimde bulunan kişi veya kişilere gecikmeksizin ve yazılı olarak bildirir.
- Bildirimin eksik yapılması halinde işveren, bildirimin kendisine ulaştığı tarihten itibaren iki ay içinde eksikliklerin giderilmesini çalışana bildirir. Aksi halde bildirim usulüne uygun yapılmış sayılır.
- Çalışanın bildirilen eksiklikleri bir ay içinde gidermemesi halinde usulüne uygun bir buluş bildirimi yapılmamış sayılır ve buluş bildirimi usulüne uygun olarak yeniden yapılır.
- Çalışan, bildirim yükümlülüğünü yerine getirmemesi nedeniyle işveren aleyhine doğan zararlardan sorumludur. Ayrıca işverene bildirimde bulunulmaksızın hizmet buluşuna ilişkin patent başvurusu yapılması veya patent alınması halinde işveren dava açabilir.
- İşveren, hizmet buluşu ile ilgili olarak tam veya kısmi hak talebinde bulunabilir. İşveren, bu talebini çalışana yazılı olarak ve bildirimin kendisine ulaştığı tarihten itibaren dört ay içinde bildirir.
- İşveren, kendisine bildirimi yapılan hizmet buluşu için tam hak talebinde bulunmuşsa patent verilmesi amacıyla ilk başvuruyu Türk Patent ve Marka Kurumu’na yapmakla yükümlüdür. Ancak işveren, işletme menfaatleri gerektiriyorsa, patent başvurusu yapmaktan kaçınabilir.
Çalışan bir serbest buluş yaptığında ise sırayla aşağıdaki prosedürün gerçekleştirilmesi gerekiyor:
- Çalışan, durumu geciktirmeden işverene bildirmelidir. Bildirimde, buluş ve gerekiyorsa buluşun gerçekleştirilme şekli hakkında bilgi vermek suretiyle, buluşun gerçek bir serbest buluş sayılıp sayılmayacağı konusunda işverenin bir kanaate varabilmesi sağlanır. Serbest buluşun işverenin faaliyet alanı içinde değerlendirilebilir olmadığı açıksa, çalışanın bildirim yükümlülüğü yoktur.
- İşveren, buluşun serbest bir buluş olmadığına ilişkin itirazını, kendisine yapılan bildirim tarihinden itibaren üç ay içinde yazılı bir bildirimle ileri sürebilir.
- Serbest buluş, işletmenin faaliyet alanına girmekteyse veya işletme söz konusu buluşun ilgili olduğu alanda faaliyette bulunmak için ciddi hazırlıklar içindeyse; çalışan, serbest buluşunu iş ilişkisini sürdürmekte olduğu sırada başka bir şekilde değerlendirmeye başlamadan önce, tam hak tanımaksızın uygun şartlar altında buluşundan yararlanma imkânı vermek için işverene teklifte bulunmakla yükümlüdür.
- İşveren, teklifin kendisine ulaştığı tarihten itibaren üç ay içinde cevap vermezse, bu konudaki öncelik hakkını kaybeder.
- İşveren, kendisine yapılan teklifi kabul eder, ancak öngörülmüş şartları uygun bulmazsa, şartlar tarafların talebi üzerine mahkeme tarafından tespit edilir.
İşverenin hizmet buluşuna ilişkin tam hak talep etmesi halinde, işveren, buluşu yapanın diğer hakları saklı kalmak kaydıyla teşvik ödülü vermek zorunda. Teşvik ödülü, şekli uygunluk bildiriminin işverene ulaştığı tarihten itibaren en geç iki ay içinde çalışana ödenir.
Teşvik ödülü, net asgari ücret miktarından az olamaz. Buluş, birden çok çalışan tarafından gerçekleştirilmişse teşvik ödülü buluşu yapanlar arasında katkı payları oranında bölüştürülür.
Bedel de Ödenmeli
Teşvik ödemesinin yanı sıra çalışanın buluş yapması ve işverenin de buluş üzerinde kısmi ya da tam hak sahipliği talep etmesi durumunda işverence çalışana bir bedel de ödenmesi gerekiyor.
Bedelin miktarı, buluştan elde edilen kazanç ile Yönetmeliğin 21 inci maddesinde belirtilen katsayılar çarpılarak bulunuyor.
Buluşun ait olduğu gruplara ve buluştan elde edilen kazanca göre çalışana ödenecek bedelin hesaplanmasında kullanılacak katsayılar aşağıdaki gibidir:
1. Grup: İşletmedeki görev alanına doğrudan girmeyen konularda çalışanın kendi kendine üstlendiği bir görev vesilesiyle ve buluşun gerçekleştirilmesine işletmenin katkısının olmadığı durumda gerçekleştirilen buluşlar.
2. Grup: İşletmedeki görevlendirmenin doğrudan neden olmadığı ancak işletme tarafından tespit edilen ihtiyacın giderilmesi veya sorunların çözümü için gerçekleştirilen veya buluşun gerçekleştirilmesine işletmenin katkısının olduğu buluşlar.
3. Grup: İşletmede verilen görevlendirmenin doğrudan neden olduğu ve buluşun gerçekleştirilmesine işletmenin tam katkısının olduğu durumda gerçekleştirilen buluşlar.
2. Grup: İşletmedeki görevlendirmenin doğrudan neden olmadığı ancak işletme tarafından tespit edilen ihtiyacın giderilmesi veya sorunların çözümü için gerçekleştirilen veya buluşun gerçekleştirilmesine işletmenin katkısının olduğu buluşlar.
3. Grup: İşletmede verilen görevlendirmenin doğrudan neden olduğu ve buluşun gerçekleştirilmesine işletmenin tam katkısının olduğu durumda gerçekleştirilen buluşlar.
02.10.2017
Dr. Mehmet BULUT
İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı
Twitter: @mhmtblt79
Dr. Mehmet BULUT
İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı
Twitter: @mhmtblt79
