ÜCRET KESME CEZASI NASIL UYGULANIR?
Ücret kesme cezası, çalışma hayatında sıklıkla ifade edilen, ancak uygulanması noktasında en çok bilgi eksikliği olan hususlardan birisi. Nitekim mevzuatın yeterince bilinmemesi nedeniyle işverenler tarafından gelişigüzel ücret kesme cezaları uygulanıyor ve akabinde de uyuşmazlıkların ortaya çıkması kaçınılmaz oluyor. Öyle ki ücret kesme cezası bazen sert bir patron olmanın göstergesi bazen de bir mobbing uygulama yöntemi olarak karşımıza çıkıyor.
Hangi Hallerde Mümkün?
Çalışma hayatı mevzuatına baktığımız zaman, işveren tarafından keyfine göre ücret kesme cezası verilmesi mümkün değil. Hatta diyebiliriz ki genel kural olarak bir işçiye ücret kesme cezası uygulanması yasak.
Ancak ücret kesme cezası sadece belirli istisnai şartlarla uygulanabiliyor. Bir arada bulunması gereken bu şartları aşağıdaki şekilde sıralamamız mümkün:
1- Sözleşmede Net Olarak Belirtilmeli
Öncelikle bir işverenin ücret kesme cezası uygulayabilmesi için, hangi hallerde bu cezanın kesilebileceğinin toplu iş sözleşmesinde veya bireysel iş sözleşmelerinde net olarak yazılmış olması gerekli. Yani toplu iş sözleşmesinde veya bireysel iş sözleşmesinde yazılmayan bir sebeple ücret kesme cezası kesilmesi kesinlikle yasak…
2- Amaç Düzen ve Disiplini Sağlamak Olmalı
İşçilere ücret kesme cezası ancak işyerinin düzenini ve disiplinini sağlamak amacıyla verilebilir. Yani sözleşmede yer alsa bile işyerinin düzenini bozmayan davranışlara bu ceza uygulanamıyor. Örneğin; işçi tarafından bir hakkın kullanılması (yasal bir greve katılma veya mahkemede tanıklık yapma gibi) ya da işçinin işyeri dışındaki özel yaşamı nedeniyle işveren tarafından kesinlikle ücret kesme cezası verilemez. Burada hemen belirtelim ki işe devamsızlık gösteren işçiye İş Kanununa göre ücret kesme cezası verilmesi mümkün değil. İşçinin devamsızlığı halinde ücret kesme cezası değil, ücretin ödenmemesi ve/veya gerekli şartlar oluşmuşsa hizmet akdinin feshi durumu söz konusu olur.
3- İşçiye Bildirim Yapılmalı
İşçi ücretlerinden ceza olarak yapılacak bu kesintilerin işçiye derhal sebepleriyle beraber bildirilmesi gerekli. Bu bildirimde cezanın sebepleri açık olarak gösterilmeli. Buradaki maksat, işçiye, eğer bir yanılma ve özellikle keyfilik varsa, cezayı kaldırma olanağı vermektir.
4- Disiplin Kurulu Olmalı
Yukarıdaki üç şartın yanı sıra toplu iş sözleşmelerinde düzenlenen ücret kesme cezalarının, bu sözleşmelerde yer alan disiplin kurullarınca verilmesi gerekli.
Kesinti Tutarı Ne Kadar Olabilir?
Diyelim ki ücret kesme cezası verilmesi için gerekli kurallar sözleşmede bulunuyor, işçi bu kuralları çiğnedi ve diğer şartlar da gerçekleşti… Bu durumda dahi işveren ücret kesme cezasını belli bir sınırda uygulayabiliyor.
İşçi ücretlerinden ceza olarak yapılacak kesintiler bir ayda iki gündelikten veya iki günlük kazançtan fazla olamıyor. Yani işçinin kusuru ne olursa olsun verilecek ücret kesme cezası bir ay içinde işçinin iki günlük ücretini aşamıyor.
Prim Hesaplanırken Dikkat
Ücret kesme cezasında dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta da prime esas kazanç tutarının hesaplanması. Ceza tutarı vergi, sigorta primi gibi yasal kesintiler yapıldıktan sonra işçinin net ücretinden kesildiğinden, ücret kesme cezası verilmiş işçinin ücretinden yapılan kesintiler SGK’ya yapılacak bildirimlerde her hangi bir değişikliğe neden olmuyor.
Dolayısıyla ücret kesme cezası, işçinin SGK’ya yapılan bildirimlerindeki prim gün sayısı ve prime esas kazanç tutarını değiştirmiyor.
Kesilen Ücret Nasıl Harcanacak?
Ücret kesme cezasıyla ilgili önemli bir ayrıntı daha var. İşveren ücretten kestiği cezayı istediği gibi harcayamıyor. Yani kesilen ücreti cebine atma veya işyerinin kasasına koyma şansı yok.
Bu paralar işçilerin eğitimi ve sosyal hizmetleri için kullanılıp harcanmak üzere Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı hesabına Bakanlıkça belirtilecek bankalardan birine, kesildiği tarihten itibaren bir ay içinde yatırılmak zorunda. Her işveren işyerinde bu paraların ayrı bir hesabını da tutmaya mecbur.
Birikmiş bulunan ceza paralarının nerelere ve ne kadar verileceği Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanının başkanlık edeceği ve işçi temsilcilerinin de katılacağı bir kurul tarafından karara bağlanıyor.
İşveren Kurallara Uymazsa Ne Olur?
İşveren yasaya aykırı olarak sebepsiz yere ücret kesme cezası verirse, usule uymazsa veya sınırın üstünde ceza uygularsa idari para cezası ile karşı karşıya kalabilir…
2017 yılında bu durumda verilen idari para cezası tutarı 606 TL…
Ayrıca işçi, yapılan haksız ücret kesme cezası nedeniyle uğradığı zararı tazmin etme hakkına da sahip…
Ücret kesme cezası, çalışma hayatında sıklıkla ifade edilen, ancak uygulanması noktasında en çok bilgi eksikliği olan hususlardan birisi. Nitekim mevzuatın yeterince bilinmemesi nedeniyle işverenler tarafından gelişigüzel ücret kesme cezaları uygulanıyor ve akabinde de uyuşmazlıkların ortaya çıkması kaçınılmaz oluyor. Öyle ki ücret kesme cezası bazen sert bir patron olmanın göstergesi bazen de bir mobbing uygulama yöntemi olarak karşımıza çıkıyor.
Hangi Hallerde Mümkün?
Çalışma hayatı mevzuatına baktığımız zaman, işveren tarafından keyfine göre ücret kesme cezası verilmesi mümkün değil. Hatta diyebiliriz ki genel kural olarak bir işçiye ücret kesme cezası uygulanması yasak.
Ancak ücret kesme cezası sadece belirli istisnai şartlarla uygulanabiliyor. Bir arada bulunması gereken bu şartları aşağıdaki şekilde sıralamamız mümkün:
1- Sözleşmede Net Olarak Belirtilmeli
Öncelikle bir işverenin ücret kesme cezası uygulayabilmesi için, hangi hallerde bu cezanın kesilebileceğinin toplu iş sözleşmesinde veya bireysel iş sözleşmelerinde net olarak yazılmış olması gerekli. Yani toplu iş sözleşmesinde veya bireysel iş sözleşmesinde yazılmayan bir sebeple ücret kesme cezası kesilmesi kesinlikle yasak…
2- Amaç Düzen ve Disiplini Sağlamak Olmalı
İşçilere ücret kesme cezası ancak işyerinin düzenini ve disiplinini sağlamak amacıyla verilebilir. Yani sözleşmede yer alsa bile işyerinin düzenini bozmayan davranışlara bu ceza uygulanamıyor. Örneğin; işçi tarafından bir hakkın kullanılması (yasal bir greve katılma veya mahkemede tanıklık yapma gibi) ya da işçinin işyeri dışındaki özel yaşamı nedeniyle işveren tarafından kesinlikle ücret kesme cezası verilemez. Burada hemen belirtelim ki işe devamsızlık gösteren işçiye İş Kanununa göre ücret kesme cezası verilmesi mümkün değil. İşçinin devamsızlığı halinde ücret kesme cezası değil, ücretin ödenmemesi ve/veya gerekli şartlar oluşmuşsa hizmet akdinin feshi durumu söz konusu olur.
3- İşçiye Bildirim Yapılmalı
İşçi ücretlerinden ceza olarak yapılacak bu kesintilerin işçiye derhal sebepleriyle beraber bildirilmesi gerekli. Bu bildirimde cezanın sebepleri açık olarak gösterilmeli. Buradaki maksat, işçiye, eğer bir yanılma ve özellikle keyfilik varsa, cezayı kaldırma olanağı vermektir.
4- Disiplin Kurulu Olmalı
Yukarıdaki üç şartın yanı sıra toplu iş sözleşmelerinde düzenlenen ücret kesme cezalarının, bu sözleşmelerde yer alan disiplin kurullarınca verilmesi gerekli.
Kesinti Tutarı Ne Kadar Olabilir?
Diyelim ki ücret kesme cezası verilmesi için gerekli kurallar sözleşmede bulunuyor, işçi bu kuralları çiğnedi ve diğer şartlar da gerçekleşti… Bu durumda dahi işveren ücret kesme cezasını belli bir sınırda uygulayabiliyor.
İşçi ücretlerinden ceza olarak yapılacak kesintiler bir ayda iki gündelikten veya iki günlük kazançtan fazla olamıyor. Yani işçinin kusuru ne olursa olsun verilecek ücret kesme cezası bir ay içinde işçinin iki günlük ücretini aşamıyor.
Prim Hesaplanırken Dikkat
Ücret kesme cezasında dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta da prime esas kazanç tutarının hesaplanması. Ceza tutarı vergi, sigorta primi gibi yasal kesintiler yapıldıktan sonra işçinin net ücretinden kesildiğinden, ücret kesme cezası verilmiş işçinin ücretinden yapılan kesintiler SGK’ya yapılacak bildirimlerde her hangi bir değişikliğe neden olmuyor.
Dolayısıyla ücret kesme cezası, işçinin SGK’ya yapılan bildirimlerindeki prim gün sayısı ve prime esas kazanç tutarını değiştirmiyor.
Kesilen Ücret Nasıl Harcanacak?
Ücret kesme cezasıyla ilgili önemli bir ayrıntı daha var. İşveren ücretten kestiği cezayı istediği gibi harcayamıyor. Yani kesilen ücreti cebine atma veya işyerinin kasasına koyma şansı yok.
Bu paralar işçilerin eğitimi ve sosyal hizmetleri için kullanılıp harcanmak üzere Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı hesabına Bakanlıkça belirtilecek bankalardan birine, kesildiği tarihten itibaren bir ay içinde yatırılmak zorunda. Her işveren işyerinde bu paraların ayrı bir hesabını da tutmaya mecbur.
Birikmiş bulunan ceza paralarının nerelere ve ne kadar verileceği Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanının başkanlık edeceği ve işçi temsilcilerinin de katılacağı bir kurul tarafından karara bağlanıyor.
İşveren Kurallara Uymazsa Ne Olur?
İşveren yasaya aykırı olarak sebepsiz yere ücret kesme cezası verirse, usule uymazsa veya sınırın üstünde ceza uygularsa idari para cezası ile karşı karşıya kalabilir…
2017 yılında bu durumda verilen idari para cezası tutarı 606 TL…
Ayrıca işçi, yapılan haksız ücret kesme cezası nedeniyle uğradığı zararı tazmin etme hakkına da sahip…
27.03.2017
Twitter:@mhmtblt79
Dr. Mehmet BULUT
İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı
Twitter:@mhmtblt79
Dr. Mehmet BULUT
İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı
