MPHB YAPTIRIMINDA BİR GARİP DURUM…
Bilindiği üzere, muhtasar ve prim hizmet beyannamesi (MPHB) 2020 Ağustos ayından bu yana pilot il ayrımı olmaksızın tüm ülke genelinde uygulanmaya devam ediyor. Bize de MPHB ile ilgili işverenler ve meslek mensuplarından birçok soru geliyor. Bunlardan bazıları ise MPHB ile ilgili uygulanan idari para cezalarındaki garip bir durumla ilgili. Bugünkü yazımızda bu husustan bahsedeceğiz.
MPHB’ye Uygulanan Yaptırımlar Neler?
MPHB’nin süresinde verilmemesi veya hatalı verilmesi durumunda iki durum ile karşı karşıya kalınabiliyor. Bunlardan birincisi işverenin SGK veya başka kanallarca bir tespit yapılmadan kendiliğinden süresi dışında ek veya asıl nitelikte muhtasar ve prim hizmet beyannamesi vermesi; ikincisi ise SGK veya başka kanallarca tespitin yapılması.
Prim tahakkukuna ve sigortalıların sosyal güvenlik haklarına dayanak teşkil eden MPHB’deki sigortalıların, prime esas kazançlarının veya hizmetlerinin bildirilmediği, eksik ya da geç bildirildiği anlaşılan her bir işyeri için;
1) Beyannamenin asıl olması hâlinde, aylık asgari ücretin iki katını geçmemek kaydıyla beyannamede kayıtlı sigortalı sayısı başına, aylık asgari ücretin beşte biri tutarında,
2) Beyannamenin ek olması hâlinde, aylık asgari ücretin iki katını geçmemek kaydıyla her bir ek beyannamede kayıtlı sigortalı sayısı başına, aylık asgari ücretin sekizde biri tutarında,
3) Ek beyannamenin, 5510 sayılı Kanunun 86 ncı maddesinin beşinci fıkrasına istinaden Kurumca resen düzenlenmesi durumunda, aylık asgari ücretin iki katını geçmemek kaydıyla her bir ek beyannamede kayıtlı sigortalı sayısı başına, aylık asgari ücretin yarısı tutarında,
4) Beyannamenin mahkeme kararı, Kurumun denetim ve kontrol ile görevlendirilmiş memurlarınca yapılan tespitler veya diğer kamu idarelerinin denetim elemanlarınca kendi mevzuatları gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemeler neticesinde ya da bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulan kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelerden, hizmetleri ve kazançları Kuruma bildirilmediği veya eksik bildirildiği ya da sadece hizmetlerinin Kuruma eksik bildirildiği anlaşılan sigortalılarla ilgili olması hâlinde, beyannamenin asıl veya ek nitelikte olup olmadığı, işverence düzenlenip düzenlenmediği dikkate alınmaksızın, aylık beyannamedeki her bir işyeri için,
a) Kamu idareleri ile 213 sayılı Vergi Usul Kanunu uyarınca bilanço esasına göre defter tutmak zorunda olanlar hakkında asgari ücretin üç katını geçmemek üzere sigortalı başına aylık asgari ücret tutarında,
b) Diğer defterleri tutmak zorunda olanlar hakkında asgari ücretin iki katını geçmemek üzere sigortalı başına yarım asgari ücret tutarında,
c) Defter tutmakla yükümlü olmayanlar hakkında aylık asgari ücreti geçmemek üzere sigortalı başına asgari ücretin üçte biri tutarında,
ç) Beyannamedeki her bir işyerinden bildirilen sigortalıların sadece prime esas kazançlarının eksik bildirildiğinin anlaşılması hâlinde ise beyannamenin asıl veya ek nitelikte olup olmadığı, işverence düzenlenip düzenlenmediği dikkate alınmaksızın, aylık asgari ücretin onda birinden az, iki katından fazla olmamak üzere tespit edilen prime esas kazanç tutarında,
idari para cezası uygulanıyor.
Gariplik Nerede?
MPHB’ye uygulanan ve yukarıda belirttiğimiz idari para cezalarının uygulanmasında adalet noktasında bazı sıkıntılar mevcut.
Örneğin; bilanço esasına göre defter tutulan bir işyerinde sigortasız (kayıtdışı) olarak çalışan bir işçinin SGK denetim elemanları tarafından tespit edilmesi halinde bu kişi için MPHB verilmemiş olması nedeniyle (asıl veya ek niteliğinde olduğuna bakılmaksızın) 5510 sayılı Kanun’un 102 nci maddesinin (m) bendinin (4) numaralı bendinin (a) alt bendi gereğince bir aylık asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanması gerekiyor. Bu da 2020 yılı için 2.943 TL’ye tekabül etmekte.
Ancak bir işyerinde sigortalı SGK’ya bildirilmekteyken yine SGK denetim elemanları tarafından yapılacak bir incelemede prime esas kazancının eksik bildirildiğinin tespit edilmesi halinde (örneğin; 7.000 TL brüt ücreti olan bir sigortalının asgari ücret üzerinden bildirildiğinin tespiti halinde) 5510 sayılı Kanun’un 102 nci maddesinin (m) bendinin (4) numaralı bendinin (ç) alt bendi gereğince aylık asgari ücretin onda birinden az, iki katından fazla olmamak üzere tespit edilen prime esas kazanç tutarında idari para cezası uygulanması gerekiyor. Buna göre parantez içindeki örnek kıstas alınırsa 4.057 TL idari para cezası uygulanması gerekiyor.
5510 sayılı Kanun’un 102/m-4(ç) hükmündeki temel amaç, vergi uygulamalarındaki vergi ziyaı cezasında olduğu gibi ziyaa uğratılan tutar ile bağlantılı bir yaptırımın uygulanması. Ancak bu düzenleme yapılırken bir şey gözden kaçırılmış ve kısmi kayıtdışılıktan daha ağır bir fiil olan hiç sigortalı bildirilmemesi haline, daha düşük bir yaptırım öngörülmüş.
Nitekim tamamen kayıtdışı çalıştığı tespit edilen bir işçinin denetim elemanı tarafından tespit edilmesi halinde aynı zamanda prime esas kazancı da belirlenmektedir. Bu durumda yapılan tespitte prime esas kazanç alt sınırından veya çok daha üstünden bir tutar tespit edilmesinin idari para cezasının tutarına bir etkisi yokken kısmi kayıtdışılıkta ceza tutarı değişebilmekte ve bir adaletsizlik ortaya çıkabilmekte. Dolayısıyla söz konusu maddenin bir kanunla düzeltilmesinde fayda var…
Bilindiği üzere, muhtasar ve prim hizmet beyannamesi (MPHB) 2020 Ağustos ayından bu yana pilot il ayrımı olmaksızın tüm ülke genelinde uygulanmaya devam ediyor. Bize de MPHB ile ilgili işverenler ve meslek mensuplarından birçok soru geliyor. Bunlardan bazıları ise MPHB ile ilgili uygulanan idari para cezalarındaki garip bir durumla ilgili. Bugünkü yazımızda bu husustan bahsedeceğiz.
MPHB’ye Uygulanan Yaptırımlar Neler?
MPHB’nin süresinde verilmemesi veya hatalı verilmesi durumunda iki durum ile karşı karşıya kalınabiliyor. Bunlardan birincisi işverenin SGK veya başka kanallarca bir tespit yapılmadan kendiliğinden süresi dışında ek veya asıl nitelikte muhtasar ve prim hizmet beyannamesi vermesi; ikincisi ise SGK veya başka kanallarca tespitin yapılması.
Prim tahakkukuna ve sigortalıların sosyal güvenlik haklarına dayanak teşkil eden MPHB’deki sigortalıların, prime esas kazançlarının veya hizmetlerinin bildirilmediği, eksik ya da geç bildirildiği anlaşılan her bir işyeri için;
1) Beyannamenin asıl olması hâlinde, aylık asgari ücretin iki katını geçmemek kaydıyla beyannamede kayıtlı sigortalı sayısı başına, aylık asgari ücretin beşte biri tutarında,
2) Beyannamenin ek olması hâlinde, aylık asgari ücretin iki katını geçmemek kaydıyla her bir ek beyannamede kayıtlı sigortalı sayısı başına, aylık asgari ücretin sekizde biri tutarında,
3) Ek beyannamenin, 5510 sayılı Kanunun 86 ncı maddesinin beşinci fıkrasına istinaden Kurumca resen düzenlenmesi durumunda, aylık asgari ücretin iki katını geçmemek kaydıyla her bir ek beyannamede kayıtlı sigortalı sayısı başına, aylık asgari ücretin yarısı tutarında,
4) Beyannamenin mahkeme kararı, Kurumun denetim ve kontrol ile görevlendirilmiş memurlarınca yapılan tespitler veya diğer kamu idarelerinin denetim elemanlarınca kendi mevzuatları gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemeler neticesinde ya da bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulan kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelerden, hizmetleri ve kazançları Kuruma bildirilmediği veya eksik bildirildiği ya da sadece hizmetlerinin Kuruma eksik bildirildiği anlaşılan sigortalılarla ilgili olması hâlinde, beyannamenin asıl veya ek nitelikte olup olmadığı, işverence düzenlenip düzenlenmediği dikkate alınmaksızın, aylık beyannamedeki her bir işyeri için,
a) Kamu idareleri ile 213 sayılı Vergi Usul Kanunu uyarınca bilanço esasına göre defter tutmak zorunda olanlar hakkında asgari ücretin üç katını geçmemek üzere sigortalı başına aylık asgari ücret tutarında,
b) Diğer defterleri tutmak zorunda olanlar hakkında asgari ücretin iki katını geçmemek üzere sigortalı başına yarım asgari ücret tutarında,
c) Defter tutmakla yükümlü olmayanlar hakkında aylık asgari ücreti geçmemek üzere sigortalı başına asgari ücretin üçte biri tutarında,
ç) Beyannamedeki her bir işyerinden bildirilen sigortalıların sadece prime esas kazançlarının eksik bildirildiğinin anlaşılması hâlinde ise beyannamenin asıl veya ek nitelikte olup olmadığı, işverence düzenlenip düzenlenmediği dikkate alınmaksızın, aylık asgari ücretin onda birinden az, iki katından fazla olmamak üzere tespit edilen prime esas kazanç tutarında,
idari para cezası uygulanıyor.
Gariplik Nerede?
MPHB’ye uygulanan ve yukarıda belirttiğimiz idari para cezalarının uygulanmasında adalet noktasında bazı sıkıntılar mevcut.
Örneğin; bilanço esasına göre defter tutulan bir işyerinde sigortasız (kayıtdışı) olarak çalışan bir işçinin SGK denetim elemanları tarafından tespit edilmesi halinde bu kişi için MPHB verilmemiş olması nedeniyle (asıl veya ek niteliğinde olduğuna bakılmaksızın) 5510 sayılı Kanun’un 102 nci maddesinin (m) bendinin (4) numaralı bendinin (a) alt bendi gereğince bir aylık asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanması gerekiyor. Bu da 2020 yılı için 2.943 TL’ye tekabül etmekte.
Ancak bir işyerinde sigortalı SGK’ya bildirilmekteyken yine SGK denetim elemanları tarafından yapılacak bir incelemede prime esas kazancının eksik bildirildiğinin tespit edilmesi halinde (örneğin; 7.000 TL brüt ücreti olan bir sigortalının asgari ücret üzerinden bildirildiğinin tespiti halinde) 5510 sayılı Kanun’un 102 nci maddesinin (m) bendinin (4) numaralı bendinin (ç) alt bendi gereğince aylık asgari ücretin onda birinden az, iki katından fazla olmamak üzere tespit edilen prime esas kazanç tutarında idari para cezası uygulanması gerekiyor. Buna göre parantez içindeki örnek kıstas alınırsa 4.057 TL idari para cezası uygulanması gerekiyor.
5510 sayılı Kanun’un 102/m-4(ç) hükmündeki temel amaç, vergi uygulamalarındaki vergi ziyaı cezasında olduğu gibi ziyaa uğratılan tutar ile bağlantılı bir yaptırımın uygulanması. Ancak bu düzenleme yapılırken bir şey gözden kaçırılmış ve kısmi kayıtdışılıktan daha ağır bir fiil olan hiç sigortalı bildirilmemesi haline, daha düşük bir yaptırım öngörülmüş.
Nitekim tamamen kayıtdışı çalıştığı tespit edilen bir işçinin denetim elemanı tarafından tespit edilmesi halinde aynı zamanda prime esas kazancı da belirlenmektedir. Bu durumda yapılan tespitte prime esas kazanç alt sınırından veya çok daha üstünden bir tutar tespit edilmesinin idari para cezasının tutarına bir etkisi yokken kısmi kayıtdışılıkta ceza tutarı değişebilmekte ve bir adaletsizlik ortaya çıkabilmekte. Dolayısıyla söz konusu maddenin bir kanunla düzeltilmesinde fayda var…
