FAZLA ÇALIŞTIRMADA ZAMLI ÜCRET ÖDEMEMEK MÜMKÜN

Ülkemiz iş mevzuatında çalışma sürelerine ilişkin genel bir kural bulunuyor. Buna göre işyerinde bir işçi için çalışma süresi haftada en çok 45 saattir ve aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır.

Buna göre eğer işyerinde haftalık 6 gün çalışma yapılıyorsa günlük çalışma süresi 7,5 saat olur. Şayet işyeri Pazar günleri kapalı olup Cumartesi günleri 5 saat çalışılıyorsa hafta içi günlük çalışma süresi 8 saattir. (45 -5 = 40 : 5 = 8 saat)

Bununla birlikte yer altı maden işlerinde çalışan işçilerin çalışma süresi; günde en çok 7,5, haftada ise en çok 37,5 saat olabiliyor.

Fazla Mesaide Ücret %50 Zamlı

Haftalık çalışma süresinin 45 saati aşmaması genel kuralına karşın bazen işverenler değişik sebeplerle işçilerine fazla çalışma yaptırabilirler. Nitekim haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma sayılıyor.
Bu şekilde yapılan çalışmalarda her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret % 50 artırılarak ödeniyor.

Denkleştirme Fazla Çalışma Sayılmaz

Bazen işyerleri çok yoğun tempoda çalışmak zorunda kalabiliyor. Böyle durumlarda da fazla çalışma yapmak kaçınılmaz oluyor. Ancak işyerleri bu yoğun tempodan sonra tekrar rutine geçebiliyor ve hatta haftalık 45 saatin altında çalışmayla dahi işlerini yürütebiliyor. İşte özellikle böyle durumlar için getirilmiş ve işverenleri fazla çalışma ücreti ödemekten kurtaran bir yöntem var: Denkleştirme Uygulaması.

Bu uygulamada tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde 11 saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabiliyor. Bu durumda, iki aylık süre içinde (turizm sektöründe dört aylık süre içinde) işçinin haftalık ortalama çalışma süresi 45 saati aşamıyor. Ancak denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar (turizm sektöründe 6 aya kadar) artırılabiliyor.

Örnek vermek gerekirse; haftada 6 gün çalışma yapılan bir işyerinde denkleştirme uygulaması ile haftada 66 (11x6) saat çalışma yaptırılabilir. Bu durumda; işyerinde, günlük 11 saatlik yasal çalışma süresi aşılmayacak şekilde, ilk dört hafta için, yoğunlaştırılmış iş haftası biçiminde 66’şar saat, izleyen dört hafta içinse 24’er saat çalışma yapmak mümkün.
Böylece 66 saat çalışma yapılan haftalarda işçi fazla çalışma yapmış sayılmaz ve işveren fazla çalışma ücreti ödemek zorunda da kalmaz.

İşçi Onayı Şart

Denkleştirme yapılarak yoğunlaştırılmış iş haftasının uygulamasında bazı önemli koşullar bulunuyor. Bu koşulları özetle şu şekilde sayabiliriz:
1- Denkleştirme uygulaması için tarafların anlaşması yani işçinin onayı gerekli. Yani işveren tek taraflı karar alarak yoğunlaştırılmış çalışmaya başlayamaz.
2- Çalışma Süreleri Yönetmeliğine göre, söz konusu anlaşmanın yazılı bir anlaşma ile yapılması gerekli. Ancak Yargıtay 2005 yılında verdiği bir kararında anlaşmanın yazılı olmadan (zımni olarak) yapılabileceğini belirtmiş.
3- Yoğunlaştırılmış çalışmada haftalık çalışma süresi eşit olmayan şekilde günlere bölünebilir ve günlük çalışma süresi 11 saati aşamaz.
4- Haftalık ortalama çalışma süresinin 45 saati aşmayacak şekilde dağıtılması iki ayı (turizm sektöründe dört ayı) aşamaz. Ancak denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar (turizm sektöründe 6 aya kadar) artırılabilir. Buradaki süreler yoğunlaştırılmış iş haftasının uygulanmaya başlandığı haftanın ilk gününden başlar.
5- Denkleştirme, tüm işyerinde uygulanabileceği gibi bazı bölümlerde ya da bir grup işçiye/tek bir işçiye uygulanabilir.

Denkleştirme Yapılmazsa Ne Olur?
Şayet işveren işyerinde yoğunlaştırılmış iş haftasına başlamış ve haftalık 45 saatin üzerinde çalışma yaptırmış, ancak süresi içinde ortalama 45 saati aşmayacak şekilde denkleştirme yapmamışsa 45 saatin üzerindeki her saat için % 50 artırımlı fazla çalışma ücreti ödemek zorundadır.

Bununla birlikte denkleştirme yapmadan işçinin iş sözleşmesi herhangi bir sebeple feshedilirse yine 45 saatin üzerindeki her saat için % 50 artırımlı fazla çalışma ücreti ödenmelidir.

Ücret ve Prim Nasıl Ödenir?

Denkleştirme uygulamasında işverenlerin kafasını en çok karıştıran hususlar ücret ve primin nasıl ödeneceği. Bu sebeple de çoğu işveren fazla çalışma ücretinden kendilerini kurtaran bu uygulamadan kaçınıyor.

Denkleştirme uygulamasında çalışılan süreler aylar arasında farklılık gösterir. Ancak işçinin ücreti her ay sabit tutulmalı ve yoğunlaştırılmış çalışma yapılan dönemde fazla ücret ödenmeyip normal ücret ödenmelidir.

Bu şekilde yapılacak normal ücret ödemesi sosyal güvenlik primlerinin hesabında da sıkıntı doğurmayacaktır.

Ancak işveren yoğunlaştırılmış çalışmadan sonra süresi içinde denkleştirme yapmazsa mutlaka fazla çalışma ücretini ödemeli ve primleri de buna göre hesaplamalıdır. Aksi halde hem fazla çalışma ücreti ödenmediği için İş Kanunu’na göre hem de prim belgesinde kazancın eksik gösterilmesi nedeniyle 5510 sayılı Kanuna göre idari para cezası ödenmesi gerekir.

12.12.2016

Dr. Mehmet BULUT 
İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı