2022’DE KAYITDIŞI İSTİHDAMIN YAPTIRIMI NE KADAR?
Ülkemizin en önemli sorunlarından birisi kayıtdışı istihdam. Nitekim TÜİK verilerine göre; 2021 Ekim ayında sosyal güvenlik kuruluşuna bağlı olmadan çalışanların toplam çalışanlar içindeki payını gösteren kayıt dışı çalışanların oranı %29,5 olarak gerçekleşti. Tarım dışı sektörde ise kayıt dışı çalışanların oranı %18,1 oldu. Kayıtdışı istihdam, çalışanların sosyal güvenceden mahrum kalmalarının yanı sıra devlet açısından ise vergi ve prim kaybına neden oluyor. Bu durum da kayıtdışılıkla mücadelede caydırıcılığın önemini ortaya çıkartıyor. Bu noktada sosyal güvenlik mevzuatında yer alan idari para cezalarının seviyesi önem arz ediyor.
Kayıtdışı istihdamla mücadelede asli yaptırımın, sigortalı tesciline ilişkin uygulanan idari para cezası olduğunu söyleyebiliriz. Bunun yanı sıra kayıtdışı istihdam durumunda işyerinin tescil edilmemesi, prim belgelerinin düzenlenmemesi/eksik düzenlenmesi, işyeri kayıtlarının geçersizliği gibi nedenlerle de başkaca idari para cezaları uygulanabiliyor. Bugünkü yazımızda sigortalı tescilinin yapılmaması halinde uygulanan idari para cezasından ve 2022 yılında ceza tutarının ne kadar olduğundan bahsedeceğiz.
5510 Sayılı Kanun’un 102. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde (4/a) kapsamındaki sigortalılığa ilişkin bildirgenin süresinde verilmemesi halinde uygulanacak idari para cezaları düzenlenmiş. Bu madde hükmüne göre uygulanacak idari para cezaları üçlü bir ayrıma tabi tutulmuş. Bu idari para cezalarını aşağıdaki şekilde açıklamak mümkün:
a) Sigortalılığa İlişkin Bildirgenin Süresi Dışında veya Belirlenen Usule Aykırı Şekilde Verilmesi Hali
Sosyal güvenlik mevzuatımıza göre, sigortalı işe giriş bildirgesini, 5510 sayılı Kanunda belirtilen süre içinde (sigortalı işe başlamadan bir gün önce) ya da Kurumca belirlenen şekle ve usûle uygun (e-sigorta yoluyla) vermeyenler hakkında her bir sigortalı için asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanıyor. Dolayısıyla 2022 yılı için söz konusu fiil için uygulanacak idari para cezasının tutarı sigortalı başına 5004 TL olacak.
Ancak burada belirtmek gerekir ki işveren tarafından sigortalı işe giriş bildirgesi;
- İnşaat, balıkçılık ve tarım işyerlerinde işe başlatılacak sigortalılar için, en geç çalışmaya başlatıldığı gün,
- Yabancı ülkelere sefer yapan ulaştırma araçlarına sefer esnasında alınarak çalıştırılanlar ile Kuruma ilk defa işyeri bildirgesi verilecek işyerlerinde; ilk defa sigortalı çalıştırmaya başlanılan tarihten itibaren bir ay içinde çalışmaya başlayan sigortalılar için, çalışmaya başladıkları tarihten itibaren en geç söz konusu bir aylık sürenin dolduğu tarihe kadar,
- Kamu idarelerince istihdam edilen 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununa göre işsizlik sigortasına tabi olmayan sözleşmeli personel ile kamu idarelerince yurt dışı görevde çalışmak üzere işe alınanların, çalışmaya başladıkları tarihten itibaren bir ay içinde,
Kuruma verilmesi halinde, sigortalılık başlangıcından önce bildirilmiş sayılıyor.
Sigortalı tescilinde dikkat edilmesi gereken bazı hususları ise şöyle sayabiliriz:
b) Sigortalılığa İlişkin Bildirgenin Verilmediğinin Kurumca Çeşitli Yollarla Öğrenilmesi Hali
İşverenlerin, 4/a kapsamında sigortalı sayılan kişiler için işe giriş bildirgesini vermediğinin,
- Mahkeme kararından,
- Kurumun denetim ve kontrolle görevli memurlarınca yapılan tespitlerden,
- Diğer kamu idarelerinin denetim elemanlarının kendi mevzuatları gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemelerden,
- Bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulan kurum ve kuruluşlardan,
alınan bilgi ve belgelerden anlaşılması halinde bildirgeyi vermekle yükümlü olanlar hakkında her bir sigortalı için aylık asgari ücretin iki katı tutarında idari para cezası uygulanıyor. Dolayısıyla 2022 yılı için söz konusu fiil için uygulanacak idari para cezasının tutarı sigortalı başına 10.008 TL olacak.
c) Tekerrür Hali
İşyeri esas alınmak suretiyle bildirgenin verilmediğine ilişkin;
- Mahkemenin karar tarihinden,
- Kurumun denetim ve kontrolle görevli memurlarının tespit tarihinden,
- Diğer kamu kurum ve kuruluşlarının denetim elemanlarının rapor tarihinden,
- Bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulan kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi veya belgelerin Kuruma intikal tarihinden,
itibaren bir yıl içinde Kurumca tekrar bildirge verilmediğinin anlaşılması halinde, bildirgeyi vermekle yükümlü olanlar hakkında bu defa her bir sigortalı için aylık asgari ücretin beş katı tutarında idari para cezası uygulanıyor. Dolayısıyla 2022 yılı için tekerrür halinde uygulanacak idari para cezasının tutarı sigortalı başına 25.020 TL olacak.
Tekerrür hali sadece Kurumca yapılan tespit halinde söz konusu olup, işverenin kendiliğinden süresi dışında verdiği işe giriş bildirgeleri veya usulüne uygun olmayan şekilde bildirgenin verilmesi hallerinde uygulanmıyor.
Tekerrür halinde önem arz eden bir başka husus ise ceza uygulamasının işyeri bazında dikkate alınması. Bir işverenin birden fazla işyerinde meydana gelecek tekerrür hallerinde yukarıda belirtilen ağırlaştırılmış idari para cezası uygulanması söz konusu olmuyor.
Ülkemizin en önemli sorunlarından birisi kayıtdışı istihdam. Nitekim TÜİK verilerine göre; 2021 Ekim ayında sosyal güvenlik kuruluşuna bağlı olmadan çalışanların toplam çalışanlar içindeki payını gösteren kayıt dışı çalışanların oranı %29,5 olarak gerçekleşti. Tarım dışı sektörde ise kayıt dışı çalışanların oranı %18,1 oldu. Kayıtdışı istihdam, çalışanların sosyal güvenceden mahrum kalmalarının yanı sıra devlet açısından ise vergi ve prim kaybına neden oluyor. Bu durum da kayıtdışılıkla mücadelede caydırıcılığın önemini ortaya çıkartıyor. Bu noktada sosyal güvenlik mevzuatında yer alan idari para cezalarının seviyesi önem arz ediyor.
Kayıtdışı istihdamla mücadelede asli yaptırımın, sigortalı tesciline ilişkin uygulanan idari para cezası olduğunu söyleyebiliriz. Bunun yanı sıra kayıtdışı istihdam durumunda işyerinin tescil edilmemesi, prim belgelerinin düzenlenmemesi/eksik düzenlenmesi, işyeri kayıtlarının geçersizliği gibi nedenlerle de başkaca idari para cezaları uygulanabiliyor. Bugünkü yazımızda sigortalı tescilinin yapılmaması halinde uygulanan idari para cezasından ve 2022 yılında ceza tutarının ne kadar olduğundan bahsedeceğiz.
5510 Sayılı Kanun’un 102. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde (4/a) kapsamındaki sigortalılığa ilişkin bildirgenin süresinde verilmemesi halinde uygulanacak idari para cezaları düzenlenmiş. Bu madde hükmüne göre uygulanacak idari para cezaları üçlü bir ayrıma tabi tutulmuş. Bu idari para cezalarını aşağıdaki şekilde açıklamak mümkün:
a) Sigortalılığa İlişkin Bildirgenin Süresi Dışında veya Belirlenen Usule Aykırı Şekilde Verilmesi Hali
Sosyal güvenlik mevzuatımıza göre, sigortalı işe giriş bildirgesini, 5510 sayılı Kanunda belirtilen süre içinde (sigortalı işe başlamadan bir gün önce) ya da Kurumca belirlenen şekle ve usûle uygun (e-sigorta yoluyla) vermeyenler hakkında her bir sigortalı için asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanıyor. Dolayısıyla 2022 yılı için söz konusu fiil için uygulanacak idari para cezasının tutarı sigortalı başına 5004 TL olacak.
Ancak burada belirtmek gerekir ki işveren tarafından sigortalı işe giriş bildirgesi;
- İnşaat, balıkçılık ve tarım işyerlerinde işe başlatılacak sigortalılar için, en geç çalışmaya başlatıldığı gün,
- Yabancı ülkelere sefer yapan ulaştırma araçlarına sefer esnasında alınarak çalıştırılanlar ile Kuruma ilk defa işyeri bildirgesi verilecek işyerlerinde; ilk defa sigortalı çalıştırmaya başlanılan tarihten itibaren bir ay içinde çalışmaya başlayan sigortalılar için, çalışmaya başladıkları tarihten itibaren en geç söz konusu bir aylık sürenin dolduğu tarihe kadar,
- Kamu idarelerince istihdam edilen 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununa göre işsizlik sigortasına tabi olmayan sözleşmeli personel ile kamu idarelerince yurt dışı görevde çalışmak üzere işe alınanların, çalışmaya başladıkları tarihten itibaren bir ay içinde,
Kuruma verilmesi halinde, sigortalılık başlangıcından önce bildirilmiş sayılıyor.
Sigortalı tescilinde dikkat edilmesi gereken bazı hususları ise şöyle sayabiliriz:
- İşe başlamadan önce işe giriş bildirgesi verilmesi gereken nitelikte bir işyeri de olsa, pazartesi günleri çalışmaya başlayanların işe giriş bildirgeleri aynı gün verilirse idari para cezası uygulanmıyor.
- Yeni tescil edilen bir işyerinde ise ilk alınan işçilerin işe giriş bildirgeleri çalışmaya başlama tarihinden itibaren bir ay içinde verilebiliyor. Ancak bu hak, aynı işyerine söz konusu bir aylık sure içinde de olsa daha sonra alınan işçiler için geçerli değil. İlk çalışanlardan sonraki bir aylık süre içinde işe alınan diğer sigortalıların işe giriş bildirgeleri de söz konusu bir aylık sürenin sonuna kadar ilgili üniteye verilmesi gerekiyor.
- Hata ile aynı işverene ait olmakla birlikte başka bir işyeri dosyasından verilen işe giriş bildirgesi nedeniyle idari para cezası uygulanmıyor.
- 4/a kapsamında sigortalı olanlarla ilgili olarak, aynı işverene ait bir işyerinden çıkarak, hizmet akdi sona ermeden yine aynı işverene ait başka bir işyerinde çalışmaya başlayan sigortalılar için, ikinci işyerinden sigortalı işe giriş bildirgesinin, ilk işyerinden de sigortalı işten çıkış bildirgesinin süresi dışında verilmesi halinde idari para cezası uygulanmıyor.
b) Sigortalılığa İlişkin Bildirgenin Verilmediğinin Kurumca Çeşitli Yollarla Öğrenilmesi Hali
İşverenlerin, 4/a kapsamında sigortalı sayılan kişiler için işe giriş bildirgesini vermediğinin,
- Mahkeme kararından,
- Kurumun denetim ve kontrolle görevli memurlarınca yapılan tespitlerden,
- Diğer kamu idarelerinin denetim elemanlarının kendi mevzuatları gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemelerden,
- Bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulan kurum ve kuruluşlardan,
alınan bilgi ve belgelerden anlaşılması halinde bildirgeyi vermekle yükümlü olanlar hakkında her bir sigortalı için aylık asgari ücretin iki katı tutarında idari para cezası uygulanıyor. Dolayısıyla 2022 yılı için söz konusu fiil için uygulanacak idari para cezasının tutarı sigortalı başına 10.008 TL olacak.
c) Tekerrür Hali
İşyeri esas alınmak suretiyle bildirgenin verilmediğine ilişkin;
- Mahkemenin karar tarihinden,
- Kurumun denetim ve kontrolle görevli memurlarının tespit tarihinden,
- Diğer kamu kurum ve kuruluşlarının denetim elemanlarının rapor tarihinden,
- Bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulan kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi veya belgelerin Kuruma intikal tarihinden,
itibaren bir yıl içinde Kurumca tekrar bildirge verilmediğinin anlaşılması halinde, bildirgeyi vermekle yükümlü olanlar hakkında bu defa her bir sigortalı için aylık asgari ücretin beş katı tutarında idari para cezası uygulanıyor. Dolayısıyla 2022 yılı için tekerrür halinde uygulanacak idari para cezasının tutarı sigortalı başına 25.020 TL olacak.
Tekerrür hali sadece Kurumca yapılan tespit halinde söz konusu olup, işverenin kendiliğinden süresi dışında verdiği işe giriş bildirgeleri veya usulüne uygun olmayan şekilde bildirgenin verilmesi hallerinde uygulanmıyor.
Tekerrür halinde önem arz eden bir başka husus ise ceza uygulamasının işyeri bazında dikkate alınması. Bir işverenin birden fazla işyerinde meydana gelecek tekerrür hallerinde yukarıda belirtilen ağırlaştırılmış idari para cezası uygulanması söz konusu olmuyor.
